بریوان کمال

 

سلیمانیه – مناطق جنوب کوردستان از تاریخ باستان دارای جایگاه مهم و ویژەای بوده و از این رو به میدان درگیری و اختلاف تبدیل شده است، منطقه دوکان نیز بخشی از درگیری نیروها در منطقه بوده است. با توجه به اینکه شهر دوکان محل عبور نیروهای نظامی منطقه بوده و دارای خاک حاصلخیز و منابع فراوان آب بوده است، بنابراین به مرکز وقایع تاریخی مانند جنگ میان ساسانیان و بیزانسی‌ها تبدیل شدە است.

دوکان نقطه تلاقی راه ها محسوب می شود و بیشتر راه های منطقه از دوکان می‌گذرد و درەهای متعددی در منطقه دوکان قرار دارد که پل ارتباطی بین مناطق مختلف بودە است و همچنین مسیر نظامی نیروها به سمت ایران و آذربایجان تا دریاچه ارومیه بوده است.

در طول تاریخ، حاکمان جنگ و درگیری هایی مانند جنگ عباسیان و امویان را در خاک کردستان ایجاد کرده اند. بعدها نیز با به وجود آمدن امیرنشین‌های کورد در زمان حکومت عثمانی و صفوی، بار دیگر ابرقدرت‌ها جنگ‌های خود را در کوردستان انجام دادەاند و کوردستان را به میدان جنگ تبدیل کردەاند.

دوکان از نظر اقتصادی نیز در مسیر حرکت کاروان های تجاری از اربیل، موصل و کرکوک به شرق کوردستان و ایران بوده است، زیرا مسیر تجاری مساعدی به سمت سردشت، بانه، سنه و همدان بوده است.

 

در طول تاریخ، قلعەها برای محافظت از حکومت و مرزهای منطقه ساخته شدەاند

یکی از امیران کورد به نام «میرمحمد» برای تقویت اقتصاد منطقه به حفاظت از راه‌های تجاری توجه داشت و دائماً در مقابل دولت‌های عثمانی و صفوی می‌ایستاد تا از کاروان‌ها در برابر دزدان و راهزنان محافظت کند. این امر به عنوان علت اصلی تٲسیس قلعەی پادشاه کور در منطقەی دوکان محسوب می‌شود کە قدمت آن به قرن نوزدهم برمی‌گردد.

قلعه پادشاه کور که بخشی است از رشتەکوه کلک سماق، در نزدیکی روستای سارتکه در ۳ کیلومتری جنوب غربی شهر دوکان، مشرف به آب دریاچه دوکان و ۵۰ کیلومتری سلیمانیه قرار دارد.

تپه ای که قلعه بر روی آن ساخته شده است حدود ۱۳۰ متر ارتفاع دارد و بالا رفتن از ضلع جلویی آن بسیار دشوار است و دو دره عمیق در شمال و جنوب قلعه وجود دارد. از ضلع عقب آن بالا رفتن آسان است. ارتفاعاتی که قلعە بر روی آن بنا شده است از لحاظ وجود درختان بلوط و مازو بسیار غنی است و منطقەای مناسب برای چرای دام است.

در دوران حکومت عثمانی، سلاح‌های پیشرفته مانند تفنگ و توپ‌های دوربرد ظهور کردند، هنر معماری سبک متفاوتی را از نظر ساخت و ساز مانند قلعه پادشاه کور بر روی رودخانه زاب کوچک به خود دید. اهمیت این منطقه موجب شدەاست که حاکمان منطقه دست به بنا کردن قلعەهای نظامی برای دفاع بزنند.

 

این قلعەها با سبکی خاص در مهندسی نظامی ساختە شدەاند

برای ساخت هر قلعەی نظامی چندین جنبەی مهم در نظر گرفته شده است. طراحان و معماران قلعەها را بر روی تپەای مرتفع می‌ساختند که می‌بایست مکانی طبیعی برای جلوگیری از حملات دشمن باشد. همچنین برای فرار در هنگام محاصره می‌بایست به منبع آب نزدیک باشد و یا اینکه به صورتی پنهانی آب به داخل قلعه منتقل می‌شد تا بتوانند از آن بهره ببرند.

قلعه پادشاه کور با توجه به موقعیت قلعه دارای شکل مربع با سبکی خاص در هنر معماری نظامی است، در دیوارهای بیرونی قلعه، در هر چهار قسمت شمال، جنوب، شرق و غرب، در زاویەهای محل تلاقی دیوارها عمقی به شکل دایره‌ای مقعر به منظور دیدەبانی و دفاع ایجاد شده است.

دیوارهای آن از سنگ، آهک و گچ ساخته شده اند. داخل دیوارها را با سنگ های ریز رودخانە زاب کوچک پر کردەاند تا شکاف های میان سنگ های بزرگ پر شود و دیوار مقاومتر و مستحکمتر شود. ضخامت دیوارها در طبقەی اول ۱۷۰ سانتی متر است، اما این ضخامت در طبقەی دوم تا حدود 35 سانتی متر کاهش می‌یابد و از این طریق وزنی را که پایەهای متحمل می‌شود را کاهش دادەاند.

برای محافظت هیچ پنجرەای در قسمت بیرونی قلعه وجود ندارد و فقط در داخل آن پنجره وجود دارد. دیوارهای طبقه اول 7.5 متر ارتفاع دارند.

آنچه مشاهده می شود این است که در تمام قسمت های قلعه از تکنیک های دقیق مهندسی نظامی استفاده شده است، تمام جزئیات در نظر گرفته شده است، با بهره گیری از موقعیت طبیعی منطقه به هنر دفاع در برابر حملات دشمنان توجه شده است که در طول تاریخ محرک و انگیزەی اصلی بنا کردن قلعەها در کوردستان بودەاند و دیوارهای مقاوم و مستحکم قلعەها داستان مقاومت کوردها را روایت می‌کنند.

از طریق آثار باستانی کوردستان با تاریخ سرزمین خود آشنا می شویم که از قدیم الایام دارای علوم و سازوکارهای فراوانی بوده است. مقاومت یک ملت را می توان در کوه های صعب العبور کوردستان دید. متاسفانه بە آثار تاریخی علی‌رغم روایت تاریخی مهمی که در سینەی خود دارند، اهمیت دادە نمی‌شود و بسیاری از آنها از بین رفتەاند یا در حال از بین رفتن هستند و که به شیوەی لازم کار مرمت آنها انجام نمی‌شود.