کودکان کار در ایران و بروز آسیب‌های اجتماعی
پدیدەی کودکان کار و عدم مسئولیت‌پذیری دولت در قبال این کودکان یکی از معضلاتی است کە در ایران گسترش یافتە است.
مرکز خبر- کودک کار به کودکی اطلاق می‌شود کە به واسطه‌ی فقر، مشکلات اقتصادی و فرهنگی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. این کودکان بیشتر از گروەهای دیگر در معرض آسیب‌های متعدد جسمی، روحی، روانی و اجتماعی قرار دارند و بیشترین وقت خود را در محیطهای ناامن و پر مخاطرە می‌گذرانند.
هر سال ۱۲ ژوئن روز جهانی مبارزه با کار کودکان نامیده می‌شود. سازمان بین‌المللی کار ILO، اولین بار در سال ۲۰۰۲ روز جهانی مقابله با کار کودکان را راه‌اندازی کرد، بر اساس آخرین گزارش سازمان بین المللی کار و یونیسف، تعداد کودکان کار۵ تا ١٧ سالە، در سراسر جهان به ٢١٨ میلیون نفر رسیده که این اولین افزایش در ۲۰ سال گذشته است. همچنین جهان با افزایش قابل توجهی تعداد کودکان کار پنج تا ۱۱ ساله مواجه بودە و کودکان در این گروه سنی بیش از نیمی از رقم جهانی کودکان کار را تشکیل می‌دهند. همچنین براساس این آمار ١۵٢ میلیون نفر از این تعداد کارگر هستند و بیش از ٧٣ میلیون از آنها در مشاغل پر خطر مشغول بە کار هستند، ٨٨ میلیون نفر از آنها پسر و ۶۴ میلیون نفر باقی ماندە دختر هستند.
بیش از ۳۰ سال از تصویب پیمان نامه حقوق کودک می‌گذرد و سالیان زیادی از کنفرانسهای عمومی سازمان بین‌المللی کار گذشته است که کار کودک را ممنوع اعلام کرده‌اند و خواهان پایان دادن به بهره‌کشی از کودکان کار و اقدام‌های ملی کشورها در این زمینه شده‌اند.
سازمان ملل و سازمان بین‌المللی کار با طرح برنامه‌هایی خواهان لغو کار کودک و ریشه کنی فقر در جهان تا سال ۲۰۲۵ شده‌اند. زمانی که برنامه اعلام شد دستاندرکاران این برنامه فکر میکردند سال‌های زیادی در پیش است و می‌توان با اجرای برنامه‌های دراز مدت و کوتاه مدت به این مهم دست یافت. در سال‌های گذشته با اتکاء به کمکهای مالی بین‌المللی و کوشش فعالان مدنی در جهت اجرای برنامه‌های مبارزه با فقر و برنامه‌های آموزشی جمعیت کودکان کار تا سال ۲۰۱۶ کاهش چشمگیری یافت اما از سال ۲۰۱۶ این رشد با کندی قابل توجهی روبرو شده است.
ایران نیز از جملە کشورهایی است کە کار کودکان در آن بە عنوان یک معضل اجتماعی گسترش یافتە است و بنابر آمار رسمی حدود ٢ میلیون و بنابر آمار غیر رسمی حدود ٧ میلیون کودک در این کشور مشغول بە کار هستند، همچنین براساس آماری کە طی روزهای اخیر منشتر شد بیش ٧٠ درصد از کودکان کار در ایران از اتباع خارجی اکثرا افغانستانی هستند.
براساس پژوهش‌های انجام شدە، کودکان کار در ایران از حقوق اولیەی خود مثل بهداشت و تغذیەی مناسب محروم بودە و در زمینەهای رشد جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی با چالش‌های زیادی روبرو می‌شوند.
گزارش‌‌ها حاکی از آن است در یک سال گذشته تعداد کودکان کار در ایران افزایش پیدا کرده و حل مشکل کودکان خیابانی سال‌هاست که در ایران به یک معضل اصلی تبدیل شده است. با وجود اینکە در بسیاری موارد همایش‌ها، نشست‌ها و گردهمایی‌های تخصصی زیادی در مورد کودکان کار برگزار می‌شود اما واقعیت‌های موجود در خیابان‌ها نشان می‌دهد که کودکان خیابانی ایران همچنان در غفلت مسئولان مشغول کسب درآمد هستند.
٩٠ درصد کودکان کار دارای خانوادە هستند
طبق بررسی‌ها و آمارهای منتشر شدە، برخلاف تصور عموم، که بیشتر کودکان کار و خیابان را فاقد خانواده و سرپناه و زیر نظر افرادی خاص می‌دانند، حدود ٩٠ درصد این کودکان کار، دارای خانواده و با آنها زندگی می‌کنند. خانواده‌هایی که درگیر آسیب‌های گوناگون اجتماعی، همچون حاشیه‌نشینی، فقر، بیکاری، مشکلات حاد معیشتی، اعتیاد، خشونت و تجاوز هستند. خانواده‌هایی که عمدتا ناآگاه و ناتوان در انجام مسئولیت‌های سنگین مادری و پدری هستند.
خانواده‌هایی با فرهنگ‌هایی بیمار که گاه، فرزندان خود را در کودکی، مجبور به ازدواج با افرادی فاقد هرگونه صلاحیت می‌کنند. این قربانیان کودک‌همسری، جدا از تحمل تلخی‌ها و مشکلات بی‌شمار، هیچ مهارتی برای ایفای نقش همسری و مادری ندارند.
کودکانی کە از این خانوداەها متولد می‌شوند میراث خانواده‌هایی با جایگاه و شأن اجتماعی پایین و فاقد عزت نفس و احترام، که اغلب با تحقیر و توهین مواجه بوده‌اند می‌باشند. در آیندە، کودکان رشد‌یافته در چنین فضایی، برداشت‌هایشان «بی‌سوادی، عدم توجە خانودە، طردشدن از جامعە و محرومیت‌های خود» را با جامعه تقسیم خواهند کرد.
نیاموختن مهارت‌های زندگی، موجب می‌شود کودکان کار از عهده‌ی حل ساده‌ترین مسائل پیرامون خود بر نیایند و با کوچک‌ترین اتفاقات، درگیر خشونت‌هایی شوند که اغلب به ضرب و جرح و حتی قتل منجر می‌شود. نیافتن فرصت کودکی، بزرگ‌ترین ظلم و غم‌انگیزترین اتفاقی است که برای کودکان کار رخ می‌دهد. کودکانی که سرگرمی آنان، پشت چراغ قرمز، دویدن میان خودروها و اطراف کوره‌هاست.
زبالەگردی یکی از مشاغل قابل توجە برای کودکان
کار کودکان در خیابان‌ها خلاصه نمی‌شود. بسیاری از کودکان در کارگاه‌های زیرزمینی مانند کوره‌های آجرپزی مشغول می‌شوند، بعضی هم در کارخانه، تعمیرگاه، مزرعه و دامداری کار می‌کنند. زباله‌گردی از قابل توجه‌ترین مشاغل برای کودکان و نوجوانان است این کار مهارت خاصی نمی‌خواهد و ساعت کاری مشخصی هم ندارد و همچنین درآمدش از بقیه‌ی کارها بیشتر است، به همین دلیل گرایش به این شغل برای کودکان و نوجوانان بیشتر است.
حضور در محیطهای ناسالم و انجام کارهای آسیب‌زا، مشکلاتی برای سلامت کودکان کار به همراه دارد که هزینه‌ی درمان و فرهنگ پیگیری آن را ندارند .سوء تغذیه به عنوان رایج‌ترین مشکل بچه کار، جدی‌ترین عامل مخرب رشد ذهنی و جسمی اوست.آرتروز، دیسک کمر و اختلالات رشد، آسیب‌هایی است که از همان کودکی گریبانگیر کودکانی می‌شود که بارکشی می‌کنند. عفونت‌های ریوی و مشکلات پوستی نیز خیلی زود به سراغ کودکان زباله‌گرد می‌آید.
گذر از دوره‌ی کودکی و نوجوانی و ورود به دنیای بزرگسالی، سرآغاز دور جدیدی از مشکلات این کودکان است، آنها که هیچ آموزشی برای کسب درآمد، مدیریت زندگی و حضور اجتماعی ندیده‌اند، با انبوهی از مشکلات جدید روبرو خواهند بود.
آمار دقیقی از تعداد کودکان کار در ایران وجود ندارد و آمارهایی که مقامات مختلف ارائه می‌دهند با هم متفاوت است. براساس گزارش‌های منتشر شدە بیشتر کودکان کاراز اتباع مهاجر هستند. بسیاری از این کودکان ممکن است به دلیل نداشتن اوراق هویت از شمارش باز بمانند.
براساس مادەی ٧٩ قانون کار در ایران، اشتغال بە کار کودکان زیر١۵ سال ممنوع است و در صورتی کە کارفرمایی کودکان زیر ١۵ سال را بکار گیرد، متخلف شمردە شدە و مشمول مجازات خواهد بود، قانونی کە نە تنها اجرا نمی‌شود بلکە با شرایط اقتصادی کنونی، سیاست‌‌های نادرست حکومت و فقر شدید، کودکان کار افزایش یافتە است.