شهلا محمدی

مرکز خبر- کودک‌همسری، معضلی فرهنگی و اجتماعی رایج در جوامع است، در این پدیدە کودکان زیر سن قانونی وادار بە ازدواج می‌شوند کە پیامدهای روانشناختی و جامعە‌شناسی بسیاری در پی خواهد داشت.

در بسیاری از کشورها از راەهای مختلف برای کاهش این معضل اجتماعی تلاش شدە است، قانونگذاران از طریق قانون و فعالین فرهنگی و رسانەها نیز از طریق اطلاع‌رسانی در این زمینە تلاش کردەاند تا جوامع امروزی را از پیامدهای منفی این معضل آگاە سازند.

ایران بە عنوان کشوری کە نە تنها این معضل بە عنوان معضلی فرهنگی و اجتماعی در آن وجود دارد، بلکە مسئلەای قانونی است و عملا قانونگذار نە تنها مجازاتی برای فردی کە کودک را وادار بە ازدواج می‌کند در نظر نگرفتە است بلکە آن را مورد حمایت قرار می‌دهد.

آمار رسمی در مورد کودک‌همسری در ایران وجود ندارد چرا کە نە تنها از نظر قانونی دختران در سن ١٣ سال و پسران در سن ١۶ سال می‌توانند ازدواج ثبتی داشتە باشند بلکە از نظر شرعی نیز کودکان دختر در سن ٩ سالگی و کودکان پسر از سن ١۵ سالگی وادار بە ازدواج می‌شوند.

خبرگزاری زن در مصاحبەی با دکتر رضوان مقدم، روانشناس، جامعە‌شناس، فعال حقوق زنان و حقوق بشر و همچنین سخنگوی کمپین توقف قتل‌های ناموسی، بە واکاوی بیشتر این معضل اجتماعی، عوامل تشدیدکنندەی آن، قوانین ایران و همچنین پیامدهای روانشناختی و جامعە‌شناسی آن پرداختە است.

 

کودک‌همسری مغایر با اعلامیەی جهانی حقوق بشر و کنوانسیون حقوق کودک

رضوان مقدم با اشارە بە قانونی بودن و نگاهی بە سابقەی تاریخی کودک‌همسری در ایران سخنان خود را آغاز کرد و گفت: پس از انقلاب سن قانونی ازدواج برای کودکان را بە سن شرعی تغییر دادند کە ٩ سال قمری برای دختر و ١۵سال قمری برای پسر در نظر گرفتە شد، کە براساس سال شمسی ٨ سال و نیم برای دختر است و ١۴ سال و نیم برای پسر.

همچنین بە تلاش بی‌وقفەی فعالین حقوق کودک برای تغییر این قوانین اشارە کرد کە  سن ازدواج را برای کودکان دختر بە ١٣ سال و برای کودکان پسر بە ١۶ سال افزایش دادە است. این قانون همچنان از نظر شرعی تغییری نکردە و کودکان در همان سنین ٩ و ١۵ سال وادار بە ازدواج می‌شوند.

رضوان مقدم تاکید کرد "فرد زیر سن ١٨ سال کودک محسوب می‌شود و ازدواج او مغایر با اعلامیەی جهانی حقوق بشر و کنوانسیون حقوق کودک است. شما تصور کنید در ایران سن رای دادن را ١۶ سال منظور کردن ولی برای مادر شدن کودک ١٠ سالە اشکالی وجود ندارد."

با اشارە بە اینکە "همان دختر یا پسر تا سن ١٨سالگی نمی‌توانند رانندگی کنند اما می‌توانند  پدر یا مادر باشند" تاکید کرد "این یک نقض آشکار حقوق بشر است با حقوق کودکان و حقوق بشر منافات دارد و بە همین دلیل لازم است در این قوانین تغییر ایجاد شود."

بعد فرهنگی این معضل بعد دیگری است کە دکتر رضوان مقدم بە بررسی آن پرداخت و گفت "متاسفانە در برخی از روستاها و شهرها و حتی در تهران بزرگ کە پایتخت است اکنون کودک‌همسری وجود دارد و با آن مواجە هستیم."

با اشارە بە آماری کە اخیرا از سوی سازمان ثبت احوال ایران منتشر شدە کە براساس آن تنها طی شش ماە  نخست امسال بیش از ٧٠٠ کودک از مادران ١٠ تا ١۴ سالە متولد شدەاند، آن را تکان‌دهندە و وحشتناک خواند.

وی تاکید کرد "مسئلەی آسیبی است کە بە این کودکان وارد می‌شود، از بعد فیزیولوژیکی، روانشاختی و اجتماعی این موضوع قابل بررسی، بحث و گفت‌وگو است."

وی افزایش کارهای فرهنگی از جملە از طریق آموزش، رسانە و کتاب‌های درسی برای کاهش این مسئلە را ضروری دانست،"اما آنچە کەمهم است باید ببینیم رادیو و تلویزیون دست کی است، فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی کجا و بە سفارش چە کسی ساختە می‌شوند، نهادهایی کە متولی انجام این کار هستند باید این کار را انجام دهند."

وی با تاکید براینکە کار و فعالیت‌های کمپین‌ها و جنبش زنان نیز تاثیرگذار خواهد بود گفت: "بعد فرهنگی قضیە بسیار مهم است و بە نظر من هر سازمان و نهادی کە در حوزەی مسائل زنان و کودکان کار می‌کنند باید این را در دستور کار خود قرار دهند حتی اگر شدە گفت‌وگوی چهرە با چهرە با پدر و مادرانی کە کودکانشان را از کودکی وادار بە ازدواج می‌کنند انجام دهند."

 

قتل ناموسی یکی از پیامدهای کودک‌همسری

وی بە تغییر قانون ازدواج کودکان از ٩ سال بە ١٣ سال پرداخت و گفت: "هدف ما تغییر آن بە ١٨ سال است، چون قانون باید جلوتر از فرهنگ باشد تا بتواند مردم را بە دنبال خود بکشاند و فرهنگ را تغییر دهد."

رضوان مقدم با اشارە بە استان سیستان و بلوچستان کە فقر یکی از عوامل اصلی کودک‌همسری در این استان است گفت: "سیستان و بلوچستان از نظر ذخایر بسیار غنی است اما شهر اقتصاد فقیری دارد و اینجا مسائل اقتصادی، فرهنگی و قانونی در هم تنیدە می‌شوند و از همەی جوانب باید بە آن پرداخت."

مذهب و دین یکی دیگر از عوامل افزایش کودک‌همسری در نقاطی از ایران است، بە ویژە آنکە در مسائلی همانند کودک‌همسری کە دولت و قانون مخالف آن نیستند تلاش می‌شود تا از طریق مذهب ترویج دادە شوند، این فعال حقوق زنان و حقوق بشر تاکید کرد،  آموزەهای دینی کە در کودکی آموزش دادە می‌شوند تبدیل بە باورهای فرد می‌شوند، وی از این بعد نیز بە بررسی نقش حکومت‌ها پرداخت و گفت: "نقش حکومت این است کە از طریق کتاب‌های درسی، از طریق آموزش و رسانەها فرهنگ‌سازی کند، یعنی مسائل نادرستی کە چە ریشەی دینی داشتە باشد و چە ریشەی فرهنگی، آنها را مورد نقد قرار دهد."

با اشارە بە بستە بودن راە نقد و انتقاد در دین اسلام ومجازات فرد منتقد تاکید کرد: "یکی از راەهای تغییر فرهنگ نقد مسئلە است از نظر روانشناختی و اجتماعی مورد نقد قرار گیرد و پیامدهای این مسالە تحلیل شود."

وی با بیان نمونەهایی از قتل‌های ناموسی در شهرهای مختلف ایران، قتل ناموسی را یکی از پیامدهای کودک‌همسری خواند، "کودکانی کە از کودکی مجبور بە ازدواج شدەاند از زندگی ناراضی هستند و در پی ارتباط با فرد دیگری و یا حتی فرار از آن زندگی هستند."  

یکی دیگر از مسائلی کە در گذشتە در برخی از جوامع وجود داشتە است مسالەی "ناف بریدە" است، در این مورد کودک دختری کە بە دنیا آمدە با نام کودکی دیگر بریدە شدە است، این روانشناس و جامعە‌شناس فعال در حوزەی زنان با بیان اینکە این مسئلە اکنون در کاهش یافتە است، آن را امیدورکنندە خواند و تاکید کرد این نتیجەی تلاش فعالین حوزەی زنان و همچنین با سوادی افراد جامعە است. پسران و دخترانی کە تحصیل می‌کنند و آگاە می‌شوند تن بە ازدواج اجباری در سنین کودکی نمی‌دهند.

 

کودک‌همسری خشونتی آشکار علیە کودکان

رضوان مقدم با اشارە بە بعد روانشناختی کودک‌همسری و مراحل رشد فرد گفت، "هر مرحلەی رشد رفتارهای خاص خود را دارد و هر مرحلە باید طی شود، کودکی کە مرحلەی کودکی را طی نکند و یک دفعە بار مسئولیت یک انسان کامل را بە عهدە بگیرد خللی در وی ایجاد می‌شود و تا خلل ایجاد شدە پر نشود فرد دچار تعارضات روانی شدە و در ادامەی زندگی دچار مشکل می‌شود."

وی افزود: "مادرانی کە در سنین کم مجبور بە ازدواج شدەاند بە دید عروسک بە بچە‌ی خود نگاە می‌کنند، آسیب روانی کە بر فرد وارد می‌شود جدا است و از بعد جامعەشناسی نیز وقتی کە انسان تربیت درستی نداشتە باشد نیازهای او برآوردە نشدە باشد فردی با عقدەهای روانی و نیازهای برطرف نشدە بە جامعە تحویل دادە شود، در زندگی اجتماعی رفتار‌هایی از خود نشان می‌دهد کە در حقیقت جامعە بە روانکاوی اجتماعی نیاز خواهد داشت و باید همەی این مسائل ریشەیابی شود."

همچنین بە دیگر پیامدهای کودک‌همسری پرداخت، " کودک‌همسری یک خشونت آشکار علیە کودکان است، خشونت‌های خانگی در پی خواهد داشت، در بسیاری از این ازدواج‌ها کودک ١٠ سالە بە عقد کسی همسن پدربزرگش درمی‌آید و این مصدق تجاوز و پدوفیلی است."

علاوەبر اصلاح قوانین و تلاش برای تغییر در فرهنگ جامعە این فعال حوزەی زنان، تحصیل رایگان و اجباری را یکی دیگر از عوامل کاهش کودک‌همسری دانست چرا کە با اجباری و رایگان بودن تحصیل خانوادەها کودکان خود را وادار بە ازدواج نخواهند کرد و گفت: "خیلی از دستاوردهای فعالین سیاسی و اجتماعی کە قبل از انقلاب و از صدر مشروطیت برای دستیابی بە آن تلاش کردە بودند و بخشی از این تلاش‌ها شامل حق آموزش زنان بود پس از انقلاب بە یکبارە از مردم پس گرفتە شد.

وی همچنین تاکید کرد تحصیل کودکان باید اجباری باشد و بە مدرسە نفرستادن کودکان جرم‌انگاری شود.