خشونت علیه زنان می‌تواند، به شیوه‌های مختلف و ناشی از موقعیت‌های مختلف رخ دهد، سکوت در قبال هرنوع خشونتی که علیه زنان انجام می‌گیرد سبب تداوم این عمل خواهد شد، ''می‌تو'' جنبش نویی در مقابل شکستن سکوت تجاوز علیه زنان است، که میلیون‌ها زن در جهان بە این جنبش پیوستەاند.

 

سارا ارومیه

جنبش می‌تو که بیش از یک دهەی پیش توسط ''تارانا برک'' بنیان‌گذاری شده بود، در اکتبر ۲۰۱۷ شهرت جدیدی پیدا کرد؛ وقتی زنانی پیش آمدند و علناً درباره‌ی تعرض و آزار جنسی توسط تهیه‌کننده‌ی معروف، هاروی واینستین، اظهاراتی کردند.

 جنبش ''می تو'' در سال‌های گذشته جهان را تحت تاثیر قرار داده است و بسیاری از قربانیان تجاوز به این جنبش پیوسته‌اند، بەتازگی در ایران نیز شاهد افشاگریهای تلخی در این زمینه هستیم.

بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، ۳۵ درصد زنان یعنی یک نفر از سه زن تجاوز یا خشونت فیزیکی وجنسی از سوی یکی از افراد نزدیک از جمله همسر را تجربه کرده‌اند.

 

بازتاب جنبش ''می‌تو'' در جهان

در سال ۲۰۱۷ هشتگ ‎#MeToo علیه سوءاستفاده و آزار جنسی در سطح جهان ترند شد که مردم به‌وسیلەی آن جرایم جنسی افراد قدرتمند یا مشهور را در اینترنت برملا کردند. این جنبش دامن شخصیت‌های مشهوری چون هاروی واینستین را گرفت. جنبش ''می‌تو''  با گذشت زمان به بحثی گسترده بدل گشت که تنها محدود به تعرض و آزار جنسی در محیط کار نبود، بلکه به رفتارهای سواستفاده‌گرانه و زورگویانه بیرون از محیط کار هم مربوط می‌شد.

این جنبش پس از یک سال وارد عمومی‌ترین فاز خود شد که آثار بلندمدتش هنوز هم نامشخص هستند. برخی چهره‌های بسیار شناخته شده، مثلا واینستین، ماریو باتالی، اَل فرانکن و لز موونوز بەدلیل این ادعاها یا از کارشان اخراج یا مجبور به کناره‌گیری شدند.

در همین حال، هزینه‌ی پا پیش گذاشتن نجات‌یافتگان این آزارهای جنسی هنوز هم کاهش نیافته است؛ کریستین بلازی فورد، بنابر اظهارات وکیلش، هنوز هم پیام‌های تهدید به قتل ''بی‌پایانی'' را دریافت می‌کند و نمی‌تواند به خانه‌اش بازگردد.

سال گذشته، راه افتادن جنبش می‌تو -من هم- یکی از خبرسازترین اتفاقات حوزه‌ی زنان بود. زنان بسیاری با استفاده از این هشتگ، درباره‌ی آزار جنسی افشاگری کردند و چهره‌‌های مشهور زیادی، در محل اتهام قرار گرفتند. جنبش می‌تو با این که در سراسر جهان فراگیر شد، منتقدانی جدی هم داشته است.

زنان آمریکایی نخستین کشوری نبودند که در سال‌های اخیر سکوت خود را درباره‌ آزار جنسی شکستند.

 

در هند، جنبش می تو، در دسامبر سال ۲۰۱۲ بعد از آنکه زن ۲۳ ساله‌ای به نام جیوتی سینگ مورد تجاوز گروهی قرار گرفت، آغاز شد. همزمان با تظاهرات مردم خشمگین، روایت‌هایی از زنان عادی هند درباره‌ی آزارهایی که تجربه کرده بودند و هرگز درباره‌ی آن سخن نگفته بودند، منتشر شد.

 

در مراکش هم در سال ۲۰۱۲ بعد از خودکشی امینه فلالی، دختر ۱۶ ساله‌ای آغاز شد که مجبور شده بود با مردی که به او تجاوز کرده بود ازدواج کند. اعتراضات عمومی در مراکش باعث شد قانونی که مردان متجاوز را وادار به ازدواج با قربانیان خود می‌کرد، متوقف شود.

 

در سال ۲۰۱۶ ، در آمریکای لاتین در اعتراض به کشتار زنان به دلیل زن بودنشان به پا خاست، و کمپینی با هشتگ ''نه یکی دیگر''  (#NiUnaMenos)به‌راه افتاد.

فمینیست‌های کشورهای عربی جشن گرفتند، اما جانب احتیاط را رعایت کردند. آنها می‌گفتند تغییر قانون نخستین قدم است اما تغییر رفتار سخت‌تر است. زنان و دختران جهان پا پیش گذاشتند و درباره‌ی تجاوز گزارش دادند، اما در قدم بعدی، خانواده‌ی آنها می‌باید از آنها حمایت کنند نه اینکه آنها را مجبور به ازدواج با متجاوزین‌شان کنند و موضوع را آبروریزی برای خانواده بدانند.

خیلی از کشورهای آمریکای لاتین، قوانینی علیه خشونت در برابر زنان تصویب کرده‌اند، مثلا قوانینی علیه قتل زنان، به‌دنبال تصویب قانون علیه این نوع قتل در آرژانیتن در سال ۲۰۱۵، اعتراضات به پرو کشیده شد و در نوامبر ۲۰۱۷، به بهانه‌ی انتخاب ملکه‌ی زیبایی باز هم این موضوع داغ شد.

در این مراسم، به جای اعلام سایز بدن زنان منتخب، اعلام کردند که چند زن به دنبال قتل زنان در سال ۲۰۱۷ کشته شده‌اند.

سازمان توسعه‌ی حقوق زنان که یک سازمان فمینیستی است، هشتگ #NiUnaMenos را ستوده و از آن به عنوان تغییرات قابل توجه در چندین کشور یاد کرده است.

در اوروگوئه، قانون‌گذاران قتل زنان را زمینه‌ساز قتل‌های ناموسی دانست و مجازات مرتکیبین را تشدید کرد. پرو می‌خواهد قانونی علیه خشونت‌های جنسی تصویب بکند و آرژانتین تحت فشار است تا قوانینی در این زمینه تصویب کند.

در اروپا برخوردها با جنبش می‌تو متفاوت بود، در سوئد گزارش‌های افشاگرانه درباره‌ی یک ستون‌نویس مشهور متعلق به جناح چپ، باعث شد که بحث درباره‌ی آزارهای جنسی شخصیت‌های مشهور در حوزەی ادب و هنر باز شود.

ینی نوردبرگ، نویسندەی سوئدی و روزنامه‌نگاری که به او کمک کرد تا در این زمینه افشاگری کند، نوشتند که شیوع آزارهای جنسی در کشوری که خود را در زمینه‌ی برابری جنسی در بالاترین سطح می‌بیند، جای تاسف دارد.

در ایتالیا اما جنبش می‌تو چندان مورد استقبال واقع نشد، اما در فرانسه هشتگی ویژه‌ی این کشور ساخته شد،: #BalanceTonPorc با این حال، برخی از فعالان حقوق زنان گفته‌اند که مطمئن نیستند این هشتگ می‌تواند در تغییر رفتارهایی که چند نسل در فرانسه ریشه داشته موثر باشد.

 

جنبش می تو در ایران

روایت قربانیان ایرانی از آزارهای جنسی  از تابستان ۱۳۹۹ در شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه توییتر آغاز شد، سارا امت‌علی، روزنامه‌نگار سابق ساکن آمریکا، آیدین آغداشلو را پس از ۱۴ سال سکوت به تعرض جنسی متهم کرد.

 یک دانش‌آموختەی باستان‌شناسی دانشگاه تهران نیز به تجاوز جنسی سریالی متهم و سپس دستگیر شد. بشرا دستورنژاد، بازیگر؛ لونا شاد، گوینده و بازیگر؛ و پانیدا، خواننده، محسن نامجو را در فروردین ۱۴۰۰ در کلاب‌هاوس به آزار جنسی متهم کردند.

افشاگری‌ها محدود به این سه نفر نبود و متهمانی از طیف‌های مختلف شامل معلمان مدرسه، استادان دانشگاه، هنرمندان برجسته، ورزشکاران، اصحاب رسانه، پزشکان، بازیگران، نویسندگان، یکی از مدیران سابق دیجی‌کالا، و حتی نمایندگان مجلس و مقامات دولتی را دربرگرفت.

طبق گزارش‌ها بیشترین میزان تجاوز در ایران در استان تهران است. سالانه حدود ۱۶۵۰ جرم جنسی در تهران اتفاق می‌افتد، هرچند برآورد شده که بیش از ۸۰ درصد موارد تجاوز به دلایل مختلف گزارش نمی‌شوند. به‌طور خاص، بازیگران زن ایرانی از سال‌ها پیش به رواج تعرض جنسی در صنعت فیلمسازی کشور اعتراض کرده‌اند، هرچند برای اشاره به این مباحث از کلمات مبهمی چون رفتارهای غیراخلاقی، فاسد، یا زشت استفاده کرده‌اند.

بە تازگی هانیه توسلی با انتشار تصاویری از سنین ۲۰ تا ۲۴ سالگی و شعری تلخ، در صفحه‌ی اینستاگرام خود از هشتگ metoo استفاده کرده و نوشت: "چرا این روزها پرت شدم به بیست سال پیش. چرا اینقدر درد دارم در قفسه‌ی سینه‌ام؟

صبا کمالی، بازیگری که صنعت فیلم‌سازی را رها کرده، گفته: "هر نه‌ای که گفتم ۵ سال مرا به یک سمتی شوت کردند… هفتاد درصد افرادی که در سینما کار می‌کنند فساد دارند".

یکی از موارد مرتبط با آزار جنسی که خشم عمومی را در ایران برانگیخت، اتهام سوءاستفاده جنسی سعید طوسی، قاری نزدیک به بیت رهبری، بود که به تعرض جنسی به نوجوانان در کلاس‌های درسش متهم شد، اتهامی که او قویاً منکر آن شد و درنهایت این پرونده با تبرئەی او مختومه شد.

از جمله مواردی که ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی از این هشتگ برای بیان روایت‌ها و اعتراف‌هایشان استفاده کردند، سر رسوایی جنسی در دبیرستان دکتر معین بود که خرداد ۱۳۹۷ رسانه‌ای شد.

تابستان ۱۳۹۹ هشتگ #تجاوز با الهام از جنبش "می‌تو" در فضای مجازی ایران، مخصوصاً توییتر، مطرح شد. این رویداد با توییت کاربری به نام ''امانل'' در ۱۶ مرداد (۶ اوت) آغاز شد و باعث واکنش گستردەی سایر کاربران به آزارهای جنسی پست‌کننده شد. امانل اکانتش را غیرفعال و توییتر را ترک کرد.

 روزنامه‌های جام جم و کیهان لندن ویدیویی که ۱۷ مرداد همزمان با روز خبرنگار در ایران توسط شبکەی چندرسانه‌ای راوی دربارەی آزارهای جنسی در قبال خبرنگاران زن منتشر شد را تاثیرگذار دانسته‌اند.

 چند دانش‌آموز پشت‌کنکوری توییت کردند که یک معلم مرد به آن‌ها تعرض جنسی کرده‌است. دانش‌آموزان پس از چندی مجبور شدند توییت را حذف و عذرخواهی کنند.

کیوان امامی

پس از آن ماجرای فریفتن دانشجویان دختر دانشگاه تهران توسط یک فعال حوزەی گردشگری به‌نام کیوان امامی مطرح شد.

در روز جمعه ۳۱ مرداد ۱۳۹۹، شش هزار توییت با هشتگ ک. ا. زده شد. دخترعمویش نیز نوشت که از دست‌مالی‌هایش در امان نبوده و از او می‌ترسیده‌است. تا اینکه در ۵ شهریور ۱۳۹۹ تعداد روایت‌ها از آزارهای او به بیش از ۴۰ مورد رسید و در شبکه‌های اجتماعی به ''تجاوز سریالی'' متهم شد.

کیوان امامی اقرار کرد که طی ۱۰ سال به ۳۰۰ زن تجاوز کرده و همزمان مدعی شد که به سادیسم مبتلاست. در دی ۱۳۹۹ روزنامه‌ی همشهری گزارش داد که بازپرس دادسرای امنیت اخلاقی تهران برای او اتهام ''افساد فی‌الارض'' اعلام کرده است.

آیدین آغداشلو

بعد از آن اتهام تعرض جنسی علیه آیدین آغداشلو به نقطەی عطف ماجرا تبدیل شد. سارا امت‌علی، روزنامه‌نگار سابق و آموزشگر کنونی، توییت کرد در تابستان ۱۳۸۵ قصد داشته با آیدین آغداشلو در موزه‌ی ملی ایران مصاحبه کند که به اصرار او ابتدا به دفترش رفته تا از آنجا با هم به موزه‌ی ملی بروند، و وی را مورد تعرض قرار داده است. فهیمه خضرحیدری، تهیه‌کننده و مجری برنامه‌های رادیویی، نوشت ده‌ها مورد مشابه از سوءرفتارهای جنسی آغداشلو شنیده‌است.

 لاله صبوری، بازیگری که دو سال شاگرد آغداشلو بوده، توییت کرد ''تجاوز وصله‌ای است که به استاد می‌چسبد''،  آغداشلو بابت این توییت از صبوری شکایت کرد. چندین زن جوان دیگر نیز از تجارب مشابهشان با آغداشلو در قالب کلاس‌های آموزش نقاشی نوشتند. ۴۵ نفر در مصاحبه‌ی تلفنی با نیویورک تایمز گفتند از سوءرفتارهای آغداشلو با دختران جوان آگاه بودند و ۱۳ زن در طول ۳۰ سال خود را قربانی او دانستند که یکی از آن‌ها در زمان تعرض ۱۳ سال داشت.

 این ۱۳ نفر اکثراً یکدیگر را نمی‌شناختد و در دهه‌های مختلف شاگرد آغداشلو بودند. ۱۹ نفر به او لقب ''هاروی واینستین ایران'' دادند و گفتند که پیشرفت شغلی‌شان به رد یا قبول پیشنهادهای آغداشلو بستگی داشته‌است در مقابل، شهره آغداشلو، بازیگر هالیوود و همسر اول آغداشلو، و میترا زاد، شاگرد سابق آغداشلو، از او دفاع کردند.

 آغداشلو برای تکذیب این ادعاها به چند خبرگزاری ایران ایمیل زد و در نهایت با انتشار پستی در صفحەی اینستاگرامش تمامی این ادعاها را تکذیب کرد. بیانیەی او مورد تمسخر کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار گرفت.

محسن نامجو

محسن نامجو، خواننده و آهنگساز، اتهامات تعرض جنسی و تلاش به تجاوز را که یک کاربر توئیتر با نام مستعار ماهی علیه او مطرح کرده و مربوط به هفت سال پیش بود با انتشار ویدیویی در شهریور ۱۳۹۹ رد کرد.

 فروردین ۱۴۰۰ پس از حضور نامجو در برنامه‌ای از ام‌بی‌سی پرشیا، بشرا دستورنژاد، بازیگر؛ لونا شاد، گوینده و بازیگر؛ و پانیدا، خواننده، این بار در کلاب‌هاوس نامجو را به سوءرفتار متهم کردند. نامجو ویدیوی دیگری منتشر کرد و با اذعان به شفاف و صادق نبودنش در ویدیوی اولیه، بدون نام بردن از کسی از زنان آزاردیده و دوستانش عذرخواهی کرد و رفتارش را ناشی از عدم آموزش و روابط صحیح در یک فرهنگ هزاران ساله مردسالارانه خواند.

 اندکی بعد فایل صوتی ۱۷ دقیقه‌ای از او به بیرون درز کرد که در این فایل صوتی نامجو از نبود اسامی مطرح در جنبش "می‌تو"ی ایران سخن گفت، انتقادها را ناشی از مسائل شخصی دانست، و با ارجاع به مضمون ناز و نیاز در ادبیات فارسی، گفت نه، یعنی نه مال فرهنگ شرقی نیست و در فرهنگ ایرانی نه یعنی هزار تا چیز.

کامیل احمدی

کامیل احمدی، جامعه‌شناس ایرانی–بریتانیایی، در فضای مجازی با اتهام‌هایی در مورد آزار جنسی نسبت به همکاران زن در جریان انجام پژوهش‌های اجتماعی روبرو شد. انجمن جامعه‌شناسی ایران با انتشار بیانیه‌ای عضویتش در انجمن را لغو و او را از دبیری گروه جامعه‌شناسی کودک انجمن برکنار کرد.

 احمدی این اتهام‌ها را رد کرد و اقدام انجمن جامعه‌شناسی را غیرمنصفانه دانست. وبگاه بیدارزنی چندین روایت علیه او نقل کرد که در یکی از آن‌ها زنی که خود ختنه شده و مایل بود در این باره مطالعه و روشنگری کند در زمان تحقیق در هتلی توسط احمدی آزار دید.

 

پیامدهای افشاگری برای متجاوزان

هفتم شهریور ۱۳۹۹، باربد گلشیری، پسر هوشنگ گلشیری، اعلام کرد که نقاشی آیدین آغداشلو به دلیل اتهاماتی که علیه او مطرح شده از جلد چاپ جدید شازده احتجاب پدرش حذف خواهد شد. اول آبان ۱۳۹۹، نیویورک تایمز نوشت دست‌کم سه زن قصد دارند علیه آغداشلو اقدام قانونی کنند. دیجی‌کالا گفت که دربارەی مدیر سابقش تحقیق خواهد کرد و از کارمندان زن شرکت معذرت خواست. انجمن جامعه‌شناسی ایران، علاوه بر اخراج کامیل احمدی، خواستار رسیدگی و برخورد قاطع در دانشگاه‌ها شد.

 

واکنش‌ها

چند وکیل از جمله مرضیه محبی گفتند که وکالت آزاردیدگان را به صورت رایگان بر عهده خواهند گرفتند.

معصومه ابتکار، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده، اولین مقامی بود که نسبت به این رویداد واکنش نشان داد. او گفت: ''دسترسی به اطلاعات خوب و آموزش درستْ کم است و این زمینه را برای خشونت و آزار و اذیت‌های جنسی فراهم می‌کند'' ابتکار در ان زمان از تهیەی لایحەی تأمین امنیت زنان در برابر خشونت از جمله خشونت جنسی خبر داد.

رسانه‌های داخل ایران پس از انتشار خبر دستگیری کیوان امامی شروع به پوشش گستردەی رویداد کردند هرچند صداوسیما تا دست کم ۷ شهریور آن را پوشش نداد.

به گفتەی شادی امین، مؤسس شبکەی سراسری همکاری زنان ایرانی، این اولین بار در تاریخ جنبش حقوق زنان ایران بود که آنان حس کردند می‌توانند دربارەی در معرض خشونت بودن به صورت عمومی صحبت کنند. همچنین این اولین باری بود که جامعه با آن‌ها همدلی کرد و آن‌ها را جدی گرفت. با این حال، او امکان خروج این جنبش از سطح اینترنت و ادامه یافتن در کف خیابان را به دلیل نبود جنبش زنان به صورت منظم و فقدان رهبری نامحتمل دانست.

به عقیدەی الناز محمدی، از بنیان‌گذاران ''دیده‌بان آزار''، گروه آموزش و مقابله با آزار جنسی در تهران، این جنبش در زمینەی سوءاستفاده‌های جنسی در ایران یک ''نقطهٔ عطف'' بوده‌است چراکه ''روابط جنسی و خشونت و آزار جنسی بزرگترین تابوی زنان در ایران'' بوده‌اند.

 

حمایت هنرمندان بین‌المللی

آمبرا گوتیرز، مدل ایتالیایی مستقر در نیویورک، از چهره‌های شاخص جنبش جهانی "من هم" اولین هنرمند بین‌المللی بود که از جنبش می توی ایران حمایت کرد. وی در ویدیویی که یک موسسه حقوقی ایرانی و یک شرکت رسانەی آمریکایی با مشارکت هم تولید کرده‌اند داستان خود را با زنان ایرانی در میان گذاشت.

 

علت آشکار نکردن متجاوزان در بین آزاردیدگان زن در ایران

در قانون مجازات اسلامی ایران تجاوز جنسی و تعرض جنسی تعریف دقیق حقوقی ندارند و اکثر جرایم جنسی از زنا نشات گرفته‌اند. در واقع، جرمی با عنوان تجاوز جنسی به رسمیت شناخته نشده و آنچه هست ''زنای به عنف (زور)'' است.

به عبارت دیگر، مرز بین زنا که در آن طرفین رابطه مجرم شناخته می‌شوند با زنای به عنف که در آن فقط زنی مجرم شناخته می‌شود باریک است و اگر نتوان عامل زور را اثبات کرد، قربانی خود به مجرم تبدیل می‌شود. زنا و زنای به عنف هر دو از نوع رابطەی نامشروع هستند و به یک شکل اثبات می‌شوند ولی اثباتشان دشوار است و حتی اتهام ثابت‌نشدەی زنا (قذف) خود جرم محسوب می‌شود که مجازاتش ۸۰ ضربه شلاق است.

بسیاری از قربانیان زن به‌دلیل شرم از ذکر جزئیات ماجرا خودداری می‌کنند. جز قوانین، انگشت اتهام به سوی جامعه نیز اشاره رفته‌است. اغلب روایت‌ها به بیش از یک دهه پیش بر می‌گردد که حاکی از عدم حمایت از قربانیان است. جامعه، روشنفکران، و حتی خانواده‌ها نیز همدست آزارگران دانسته شده‌اند.

موضوع سوءاستفاده جنسی در ایران تابو است. در ایران تعداد کسانی که با نام واقعی دست به افشاگری زده‌اند زیاد نیست و اغلبشان روزنامه‌نگار هستند.