«زنان نقش محوری در حفظ میراث فرهنگی داشته‌اند»
زنان در طول تاریخ نقش برجسته و کلیدی در حفاظت از فرهنگ بدوی در برابر محو شدن ناشی از پیشرفت و غلبه مدرنیته سرمایه‌داری بر ابعاد مختلف زندگی ایفا نموده‌اند.
سیبیلیا ابراهیم
رقه - علیرغم غلبه مدرنیته سرمایه‌داری و محو شدن بسیاری از فرهنگ‌ها در میان برخی ملت‌ها و قبایل، اما قبایل بدوی همچنان به فرهنگ و میراث خود پایبندند در حالی که جهان در عصر تمدن و پیشرفت به سر می‌برد، و این به برکت زنانی است که نقش برجسته‌ای در انتقال میراث خود به نسل‌های بعدی ایفا کرده‌اند.
بدوی‌ها از قبایل عرب باستانی شناخته شده با فرهنگ و میراث غنی هستند که به آنها لقب «مردم بیابان» داده شده است، در تعریف کسانی که زندگی مهاجرت سنتی داشته و به پرورش دام و وسایل ابتدایی وابسته بوده‌اند. تاریخ آنها به مناطق شبه جزیره عربستان و سرزمین شام برمی‌گردد. و علیرغم گسترش مدرنیته سرمایه‌داری و فناوری و محو شدن بسیاری از فرهنگ‌ها و آداب و رسوم برخی از ملل و قبایل در جهان، اما آنها توانسته‌اند از تمدن، فرهنگ، تاریخ و میراث خود محافظت کنند و بر ادامه حیات آن پافشاری نمایند، برای افتخار و مباهات به ارزش‌هایشان در منطقه خاورمیانه.
هوده راجی یکی از زنان بدوی منطقه بادیه حمص در دهه هشتم زندگی‌اش می‌گوید: ما در یک خیمه از جنس موی شتر، ساخته شده از نخ و پارچه زندگی می‌کنیم و داخل خیمه و استوانه‌های آن را با توری دست‌بافته به وسیله قلاب و چرخ ریسندگی تزئین می‌کنیم تا به خیمه زیبایی ببخشد.
طبق گفته‌ی هوده راجی، بدوی‌ها برای گذران زندگی به پرورش دام وابسته هستند؛ به طوری که در هر خانواده صدها رأس گوسفند و بز پرورش می‌دهند تا از شیر آنها برای تولید فرآورده‌هایی نظیر پنیر، ماست، قریشه و کره عربی و نیز به‌دست‌آوردن گوشت استفاده کنند. او افزود: آنها همچنین به کشاورزی نیز وابسته بوده و محصولات کشاورزی را با استفاده از ماشین‌آلات یا به‌طور دستی برداشت می‌کنند و درختان را قطع نموده و از هیزم آنها برای تأمین حرارت و آشپزی بهره می‌برند.
بدوی‌ها ترجیح می‌دهند در خیمه‌های سنتی زندگی کنند، چرا که این خیمه‌ها ویژگی خاصی دارند که با سبک زندگی مهاجرتی آنها پیوند خورده است. این ویژگی‌ها آنها را از دیگران متمایز می‌کند، به ویژه پایبندی‌شان به سنت‌ها و رد کردن مدرنیته، عشق به بیابان و صحرا. هوده راجی در این باره می‌گوید: ما به صورت ثابت در یک مکان ساکن نیستیم بلکه به طور دوره‌ای، سوار بر شترهایمان کوچ می‌کنیم و از منطقه‌ای به منطقه‌ای دیگر در بیابان‌ها حرکت می‌نماییم تا دام‌ها و گله‌ها را برای چرا به مراتعی ببریم که دارای علف کافی برای تأمین غذا و آب موردنیازشان باشد. در فصل تابستان، آب مصرفی را از چاه‌های عمیق با استفاده از دلو بیرون کشیده و مسافت‌های طولانی حمل می‌کنیم. دلو به طنابی بلند و محکم بسته شده و پس از پر شدن از آب، بالا کشیده می‌شود. اما در زمستان از آب باران ذخیره‌شده در آبگیرها استفاده می‌کنیم.
آنچه بدوی‌ها را از سایر ملل متمایز می‌سازد، سازگاری آنها با زندگی در بیابان، توانایی تأمین غذا و محافظت از خود و نیز پایبندی به سنت‌ها و هویت‌های به ارث برده از نیاکانشان است. علاوه بر این‌ها، بدوی‌ها به شکار نیز وابسته بوده و شکار را یکی از بهترین سرگرمی‌های خود می‌دانند. انواع شکارشان شامل پرندگان، خرگوش و گوزن بوده که هر کدام فصل و منطقه مشخصی برای شکار داشته‌اند. طبق گفته‌های هوده راجی، شکار گوزن از دیرباز برای جوانان قبیله بسیار مهم بوده است. آنها فصل بهار را به دلیل مناسب بودن آب و هوا و خارج شدن گوزن‌ها برای یافتن غذا، برای شکار اختصاص می‌دادند. از این رو رقابت و مسابقه‌ای میان جوانان شکل می‌گرفت تا ببینند چه کسی زودتر موفق به شکار گوزن می‌شود. شکار گوزن نیازمند مهارت، چابکی و تمرکز بالایی است.
در مراسم سنتی عروسی قبایل بدوی که تمامی اعضای قبیله در آن حضور می‌یابند، فضای شادی همراه با نواختن سازهای بومی همچون ربابه و اجرای آوازهای محلی و باستانی شکل می‌گیرد. مشهورترین این آوازها، رقص «دبکه دحه» است که هزاران سال است به عنوان بخشی از مراسم عروسی بدوی‌ها حفظ شده است. طبق روایت‌ها، داستان این رقص به زمانی بازمی‌گردد که دختری جوان با حمل شمشیر به اجرای رقص پرداخت تا نشانه‌ای از شجاعت دختران قبیله باشد و به افتخار قبیله تبدیل شود. پس از آن نیز جوانان قبیله با احاطه و تشویق او به اجرای رقص پرداختند. رقص «دبکه دحه» در گذشته از جمله رقص‌های جنگی محسوب می‌شده که به بزرگداشت قهرمانان و پیروزی‌های نظامی اختصاص داشته است. این رقص با ضرب‌آهنگی پرشور و هیجان‌انگیز همراه بوده که هدفش القای وحشت در دل دشمن و یا جشن گرفتن پیروزی پس از نبرد بوده‌است.
گفته می‌شود «دبکه دحه» مجموعه‌ای از آوازهای شبیه به غرش شیر و صدای شتر بوده که به صورت گروهی و با مشارکت نسل جوان و مسن قبیله اجرا می‌شود.
بنابر اظهارات هوده راجی، قهوه عربی و خرما از مهم‌ترین انواع پذیرایی‌های سنتی بدوی‌ها به‌شمار می‌رود که توسط زنان قبیله آماده و برای مهمانان سرو می‌شود. گفته می‌شود این پذیرایی شامل مجموعه‌ای از آداب و رسوم است که مهمان و میزبان باید برای رضایت دوجانبه، آنها را رعایت کنند. در هنگام نوشیدن قهوه، اگر مهمان فنجان را تکان دهد، نشانه سیر شدن وی است و اگر فنجان را بالا ببرد، به این معناست که هنوز احساس سیری ندارد. قهوه تلخ یکی از مشهورترین و رایج‌ترین انواع پذیرایی در میان بدوی‌ها به‌شمار می‌رفته است. آنها دانه‌های قهوه را با ابزاری به نام «نجر» خرد کرده و سپس درون دیگچه‌ای به نام «دلال» که در هر خیمه‌ای یافت می‌شد، می‌جوشاندند. تکان دادن فنجان قهوه از سوی مهمان، نشانه سیر شدن وی بوده و فرهنگ نوشیدن قهوه در میان عرب‌ها ریشه دارد. از جمله ضرب‌المثل‌های مشهور در این باره می‌توان به این مورد اشاره کرد: «اولین فنجان برای لذت، دومی برای مهمان و سومی برای شمشیر».
در خصوص جایگاه زنان در میان بدوی‌ها، هوده راجی اشاره می‌کند که زندگی زنان در گذشته و حال اختلافاتی داشته است؛ به طوری که در گذشته نقش آنها محدود به کار بوده اما اکنون زندگی مرفه‌تری دارند. وی می‌افزاید: زنان در قبیله بدوی به درایت، هوش و خرد مشهور بوده و مقام ویژه‌ای داشته به گونه‌ای که در امور قبیله از آنان مشورت می‌گرفتند.
به گفته هوده راجی، زنان و دختران بدوی با ایجاد طرح‌هایی روی صورت و بدن‌شان، به نشانه‌ای از زیبایی و جوانی‌شان تبدیل می‌کردند. وی توضیح می‌دهد: تمام زنان قبیله توسط زنی که به این کار مشغول بود، خالکوبی می‌شدند؛ به این صورت که وی مجموعه‌ای سوزن را به هم متصل کرده و پس از مخلوط نمودن ماده‌ای خاص از جوهر، آنها را در ناحیه مورد نظر فرو می‌برد.
در پایان سخنانش، هوده راجی آرزو می‌کند روزگار گذشته بازگردد. وی می‌گوید: امروزه با وجود پیشرفت‌های مدرن، برخی تمایل دارند در شهرها ساکن شوند چرا که کلیه امکانات پایه در دسترس است؛ اما علیرغم تمام مشکلات زندگی با ابزارهای ابتدایی، ما بسیار خوشحال بودیم.
وی ادامه می‌دهد: با وجود پیشرفت‌ها و محو برخی سنت‌ها، ما زنان با حفظ و انتقال فرهنگمان، از میراث باارزش خود در برابر نابودی محافظت کرده‌ایم.
