شبنم توکلی

تهران- ما همواره و در طول تاریخ شنیده­ایم که زنان بسیاری آشنا با هنر و صنایع دستی بوده‌­اند و در این زمینه حرف زیادی برای گفتن داشتند در حالیکه یا نام و نشانی از آنان دیده نمی­شود یا در حاشیه مردان بوده­اند. در جامعه امروز ما شاهد رشد و پیشرفت قابل ملاحظه زنان هنرمند هستیم زنانی که از چنگ تعصبات تنگ نظرانه و نگاه مستبدانه رها یافته­اند و جایگاه اصلی خود را که زمانی دور از دسترس به­نظر می­رسید بازپس گرفته‌­اند.  زنان هنرمندی که مادام آثار خود را به نمایش گذاشته و توسط زنان و مردان دیگر مورد حمایت و تشویق قرار می­‌گیرند زنان در عرصه سیاسی، فرهنگی و اجتماعی روزبه‌­روز حضور پررنگ­تری از خود نشان می­‌دهند تا پایگاه مستقل و قدرتمندی برای خود داشته باشند شرکت زنان تشنه آموختن در آموزشگاه‌­ها، دانشگاه‌ها و... صدق این گفتار را نشان می­‌دهد.در اینجا مصاحبه­‌ای کوتاه با یکی از نقاشان زن ایرانی را می­‌خوانیم که از آغاز به فعالیت تا فراز و نشیب­‌های این راه می‌­گوید:

رعنا،ل نقاش ٢٩ ساله ساکن تهران است او در خصوص آغاز به فعالیت خود می­گوید: من ١١ سال است که به­طور جدی وارد این حوزه شدم قبل­تر از آن هم به نقاشی علاقه زیادی داشتم اما همیشه با مخالفت خانواده روبه­رو می­شدم چون می­‌گفتند نقاشی برای تو آینده­ای ندارد ادامه تحصیل و کار باید اولویت اولت باشد وگرنه در این جامعه جایگاهی نخواهی داشت چه بسیار زنان هنرمندی که نام و نشانی از آنان دیده نمی‌­شود تو باید کاری را انجام دهی که در این جامعه ارزش و آینده دارد آن زمان هم تمام خانواده‌­ها دلشان می­‌خواست فرزندشان پزشک یا مهندس شود من هم طبق خواسته خانواده تجربی می­‌خواندم ولی علی‌رغم اصرار خانواده در نهایت کنکور هنر دادم و به­طور حرف‌ه­ای و تخصصی به نقاشی پرداختم. اگر بخواهم واقعیت را بازگو کنم سراسر این راه تنها بودم نقاشی برای من حکم رهایی داشت رهایی از مشکلات، ناراحتی­‌ها، ناکامی­‌ها و... تنها چیزی که می­‌توانست من را آرام کند و برای چند لحظه از این دنیا پرتم کند به دنیایی که خودم آرزویش را داشتم. واضح­تر بگویم من با قلم و کاغذ دنیای خیالی خودم را به تصویر می‌کشم و تمام زمانی که مشغول نقاشی هستم لحظه به لحظه با آن خطوط و رنگ‌­ها زندگی می­‌کنم نقاشی دنیای وسیعی دارد تنها اینگونه نیست که زیبایی‌ها را به تصویر بکشی تو می­‌توانی حتی غم­هایت را هم بر روی کاغذ بیاوری می‌‌توانی به زبانی دیگر اعتراض کنی و فریاد بزنی اما این‌بار به­‌گونه­‌ای هنری آن را نقاشی کنی تو می‌­توانی واقعیت ­را آنگونه که هست به تصویر بکشی و حتی آن را واژگون کنی.

رعنا می­‌گوید: زمانی بود که زنان تنها مدلی برای نقاشی بودند گویی تمام نقش یک زن در هنر ایستادن و به تصویر کشیده شدنش بود اما امروز زنان نقاش زیادی می‌­بینیم که خود، تصاویر را خلق می­‌کنند چنین جایگاهی را زنان سالیان، درازی با مقاومت و تلاش‌های پیاپی هر کدام به سهم خود به­دست آوردند، تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی و تلاش­‌های گسترده زنان و همینطور مردان روشنفکر به فعالیت زنان در عرصه هنر اعتبار بخشیده. از رقیه بانو بگیر تا صحیفه بانو و... از نخستین زنان نقاش ایرانی که در این عرصه پا گذاشتند و برای بازتعریف زنان نه به عنوان سوژه تصاویر بلکه به عنوان خلق کننده آثار تلاش بسیاری کردند. من اگر در برابر خانواده نمی­‌ایستادم و این تابو را که هنر تو را بدبخت و ندار می­کند نمی‌شکستم قطعا امروز این جایگاه را نداشتم اگر خود را تسلیم خواست اجتماع می­‌کردم و به کاری می‌­پرداختم که از من می‌­خواست و فرض مثال پزشکی می­‌خواندم الان نه در کارم موفق بودم و نه ممکن بود به آن ادامه دهم چون هیچ باور و علاقه­‌ای در پشتش نبود و امکان ترقی برای من در آن وجود نداشت.

رعنا در ادامه سخنان خود می­‌گوید: من همیشه دوست داشتم دختر مستقلی باشم خودم برای خودم اسم و رسم و جایگاهی داشته باشم نمی­‌خواستم من را به واسطه این و آن بشناسند و برای به دست آوردن یک هویت مستقل تلاش زیادی کردم در این میان آموزش­های آکادمیک و وجود اساتید دلسوز و مشوق  نقش پررنگی در رشد و پیشرفت من داشتند. به باور من حضور زنان در دانشگاه ضروری است اصلا نخستین قدمی که هر زن در جامعه امروز برای ورود به اجتماع و کسب استقلال خود باید بردارد ورود به دانشگاه است. آنجا خیلی چیزها را تجربه می­کنی و دیدت نسبت به مسائل بازتر می­شود و با بسیاری از کسان دیگری که سال‌ها تجربه داشتند آشنا می‌­شوی که مسیر زندگی­ات را تغییر می‌­دهند و به تو راه رسیدن به خواسته‌­ات را یاد می­‌دهند شاید اگر من وارد دانشگاه نمی­شدم هیچ‌وقت فکر راه انداختن یک آموزشگاه نقاشی به سرم نمی­زد و همان کنج خانه با یک قلم و کاغذ برای خودم و خانواده­ام نقاشی می­کردم بدون اینکه به فکر دیده شدن آثارم باشم و نقاط ضعف و قوت خود را در گذشت زمان شناسایی کنم حالا چیزی که به تمام شاگردهایم می‌گویم این است که اگر واقعا می­‌خواهید یک زن هنرمند شناخته شده باشید تنها به یک ساعت و دو ساعت تفننی نقاشی کشیدن اکتفا نکنید و سعی کنید در هر حوزه­ای که قرار می­‌گیرید بهترین باشید و بالاترین جایگاه را برای خود در نظر گرفته و برای رسیدن به آن تمام سختی­هایش را به جان بخرید اتفاقا زن اراده به مراتب قوی­تری از مرد دارد و این باور را که زن ضعیف و احساساتی است باور غلطی است که اجتماع مردسالار به ما القا می­‌کند و وظیفه ما به عنوان یک زن پاک کردن این باور پوسیده در اذهان مردم است.