شهلا محمدی

مرکز خبر- اکنون دهه‌هاست که هنر نوعی بیان است که می‌توان از آن برای اعتراض و کنشگری استفاده کرد. هنر می‌تواند به‌طور مؤثر روایت‌ها و دیدگاه‌ها را به تصویر بکشد، گاهی اوقات قابل تفسیر و گاهی بسیار صریح.  از مبارزه برای آگاهی از بیماری‌ها گرفته تا اعتراض به سانسور دولتی، هنرمندان برای قرن‌ها در خط مقدم جنبش‌های اجتماعی بوده‌ و  اغلب صداهای تأثیرگذار در حوزه خود هستند.

هنر اعتراضی شامل آثار خلاقانه‌ای است که در عمل پرداختن به مسائل سیاسی یا اجتماعی است. هنر رسانه‌ای است که برای همه طبقات اجتماعی-اقتصادی قابل دسترسی است و ابزاری نوآور برای گسترش ساختارهای فرصت است.  در همین زمینە با کیویار عنایتی کارگردان نمایش اعتراضی «آتش یا گور» کە عوامل آن تهدید، بازداشت و ممنوع‌الکار شدند، گفت‌وگویی انجام دادیم.

کیویار عنایتی در ابتدای سخنان خود می‌گوید: از آنجایی که هنر اعتراضی  به برانگیختن احساسات در مخاطبان کمک می‌کند و می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای مخالفت ایجاد کند تئاتر خیابانی به عنوان یکی از این هنرها از جایگاه ویژه‌ایی در میان مردم برخوردار است . تئاتر خیابانی «آتش یا گور» که با شروع تمرینات و ایده مبارزه با آسیب‌های اجتماعی به ویژه حضور زنان و دختران در این پروسه شکل گرفت و در نهایت به یک تئاتر اعتراضی بر علیه جمهوری اسلامی تبدیل شد. این تئاتر برخواسته از افکار و فشارهای موجود بر زنان بوده و در باب اعتراض به پوشش اجباری،کشتار کولبران و محدودیت‌های موجود بر دختران چند ماه قبل از انقلاب ژن ژیان ئازادی در شهر بوکان به اجرا درآمد و با واکنش‌های تند بازداشت، ممنوع الکاری برخی از افراد و بایکوت کامل این گروه در جشنواره مواجه شد.

کیویار عنایتی در ادامە سخنان خود و با اشارە بە اینکە تئاتر خیابانی آتش یا گور نمایش خود را در قالب عکاسی که چندین تابلوی عکس را در خیابان چیده است شروع می‌شود، اظهار کرد: در این نمایش تابلوهای عکس نماد زن کولبر، زنی با نماد مبارز علیه خفقان حاکم بر زنان و کارکتر دیگر تابلوی دختری که نماد دختران آسیب دیده در اجتماع است. همچنین شخصیت‌های دوربین و درختی بلوط بر نماد استقامت کوردستان در این نمایش خیابانی حضور دارند.

همچنین در این نمایش  کولبر زن که فرزند خود را در آغوش دارد با پای تیر خورده و کوله‌ای سنگین در میان مردم حرکت می‌کند و از آنها شیر یا تکه‌ای نان می‌خواهد. در این میان کودکی که از سرما و گرسنگی می‌میرد و مادری که فریادهای سوزناک سر می‌دهد و رو به آسمان شعر می‌خواند: « ئەی مردن لە کوێی، ژیان کووشتمی» ( ای مرگ کجایی؟ زندگی، مرا کشت).

کارگردان نمایش اعتراضی «آتش یا گور» کە پس از اجرای نمایش، از سوی نهادهای امنیتی ودارا بە از بین بردن کامل آرشیو خود شدەاند، جزئیات نمایش را توضیح می‌دهد و می‌گوید: در ادامە نمایش زن دیگری با  لباسی سفید و صورتی کبود و  با ترس و وحشت از تابلو بیرون می‌آید به هر سمت رفته با دهنی بسته فریادی می‌زند، روسری بر سر او نمی‌ماند، مردی سیاه پوش وارد می‌شود با شلاق به جان او می‌افتد و با توسل به زور چادر مشکی را بر سر کاراکتر می‌کند. و خارج می‌شود.زن چادر را برداشته و با پلاکاردهای  اعتراضی که با نوشته‌های مثل «من یک زن هستم،حق انتخاب دارم، یا من صدای خاموش جامعه هستم و ...» آسمان را به اهتزاز درآورده و  انزجار خود را از این خفقان‌ها بروز می‌دهد. کاراکتر سوم  از میان مردم وارد می‌شود او مطالبات و مشکلات دختران را بیان می‌کند، در این میان تصاویری با «شادی توأم با رنج، شهرت، مرگ برای زندگی و زن و آزادی» ثبت می‌شود. و در نهایت می‌بینیم که هر شخصیت این نمایش پشتیبان  شخصیت دیگری است و اتحاد جامعه زنان تشکیل می‌شود

کیویار عنایتی بە بازیگران و عوامل این تئاتر اشارە کردە و گفت: در این نمایش زنان بیشترین حضور را داشتند از  چهار بازیگر ٣ نفر زن و  ٣ عوامل شامل طراحی موسیقی،طراحی گریم و طراحی لباس و دکور نیز همگی زن بودند.

 وی در مورد بازخورد و بازتاب این نمایش گفت: نمایش  در اجرای اول در ساعت نزدیک به شب در میدان فرمانداری بوکان به اجرا درآمد. اما نقطه عطف این نمایش اجرای روز دوم در میان انبوه جمعیت مردم توانست معنی واقعی تئاتر خیابانی را القا کنند، چنان که لحظات دراماتیکی را برای عوامل این کار ثبت کردند و مردم همراه با رنج و بغض کولبر بغض می‌کردند و همراه با ناله‌های شلاق زدن به زن ابراز همدردی می‌کردند. اما در آن لحظه خاص که چادر بر سر زن پرت می‌شود و به زور شلاق و کتک بر سر و تن  زن می‌رود،می‌توانستی نفرت و انزجار را نسبت به این عمل اجباری در چشم بینندگان ببینید و ما خشنود هستیم این نمایش یک کار باب میل مردم به خصوص زنانی بود که سالیان درزایست تحت فشارهای روانی و اجتماعی و سانسور جمهوری اسلامی هستند.

این نویسندە و کاگردان اثر هنری گور و آتش در پایان صحبت‌های خود با اشارە بە اینکە  تئاتر خیابانی از دل مردم بوده و برای مردم است، گفت: این گروه از زبان رسای هنر تئاتر خیابانی برای اعتراض  به آسیب‌هایی که تحت حاکمیت جمهوری اسلامی بر زنان وارد می‌شود و همچنین اعتراض به وضعیت نابسامان حقوق بشری در ایران فعالیت می‌کرد و از اثرهای دیگر می‌توانم به نمایش «هناری»  و «خورشید به رنگ خون»  که در حمایت از زنان برای اجرا آماده شده بود  که اجازه‌ی فعالیت و مجوز اجرا داده نشد اشارە کنم. همچنین لازم بە یادآوری است این گروه به دلیل اجرای این اثر برای مدتی ممنوع الکار شده و پس از مدتی  به دلیل حمایت از جنبش ژن ژیان ئازادی، توسط اداره ارشاد اسلامی و دیگر نهادها ممنوع الفعالیت و منحل شد. آرشیو کارهای این نمایش از سوی نهادهای امنیتی کاملا از بین رفتە و عوامل توانستەاند تنها تعدادی از عکس‌های حین نمایش را حفظ کنند.