پرژین پریزاد

 تهران- زنانی در سالن نشسته‌اند که «ماه سایه» را ببینند نگاهم از انتهای سالن در میان گیسوان دختران انتظار گم می‌شود. می‌دانم این روسری‌ها و شال‌های برداشته شده از گیسوان برافراشته آنان از کجا می‌آید؛ بی اختیار لبخند می‌زنم...

اینجا در گوشه‌ای از تهران شلوغ و پرهیاهو سکوت برقرار است. چشم به پرده نمایش می‌دوزم و عکسی از کودکی‌های «ماه سایه» به روی پرده می‌آید و من به ماه‌های در سایه می‌اندیشم که هر کدام در فراز و نشیب‌های زیست زنانه خود در جامعه سنتی و مردسالار، روزگارشان چگونه بوده است و هزاران طلب و آرزوی ناتمام آنان قرار است کجا تمام شود؟

 «ماه سایه» روایتی دلکش و شاعرانه از زندگی و آثار زنی پیشرو و پیشگام از خطه گیلان که آینه تمام نمای همه زنان در سایه است.

 «ماه سایه» فیلمی‌است برای همه زنان درسایه که با اینکه زنان اش در سایه و پستوی خانه هستند اما صدای آنان بلند است و صدای مردان به بلندای صدای آنان نمی‌رسد که اگر برسد چه گام بلندی خواهد شد برای رسیدن...!

ماه سایه روایتی زیبا از زندگی و آثار فهمیه اکبر است که نگاه‌ات را در تمام مدت ٨٠‌ دقیقه فیلم تا انتها به دنبال خودش می‌کشاند؛ مشتاق ترت می‌کند؛ سکانس‌های زیبا می‌بینی و نواهای دلکش زنانه!

 

بازنمایی صدای سحرآمیز یک زن!

«چه کسی قرار است حافظه جمعی ما را بسازد و چرا نیمی‌از این حافظه جمعی با خلاء روبرو است، این احساس خلاء نیمی ‌از جمعیت حس مسئولیت جنون آمیزی را در من به وجود می‌آورد که همواره دنبال موضوعاتی در حوزه زنان بروم». این جمله را «آزاده بی زار گیتی»، کارگردان این مستند می‌گوید که پژوهش و ساخت آن از سال ١٣٩٩آغاز شده است.

آزاده که عمده‌ی فعالیت‌های سینمایی و پژوهشی‌اش بر مستندهای اجتماعی و بازنمایی مسایل زنان در تاریخ و اتنیک‌های مختلف ایران اختصاص دارد، می‌گوید: خیلی سال‌ها پیش کتابی خواندم که در آن به فهمیه خانم اشاره شده بود و «فهیمه» از آن سال‌های دور دغدغه من شد و سال‌ها ذهن من را درگیر کرده بود بعدها صدای سحرآمیزش را در یک تراکت گوش دادم و در دو اثر «نیمه پنهان» و «دختران نجار» از این صدا بهره بردم.

او می‌گوید: فکر کردن به ساخت این  اثر برایم هولناک بود چون از فهیمه خانم چند عکس و یک تراکت صدا داشتم و بس! اما دل را زدم به دریا و فکر کردم باید فهمیه را با این صدای جادویی سحرآمیزش به حافظه زنان برگردانم.

از او می‌پرسم آیا بعد از چند سال تلاش و ساخت این مستند جای سکانسی را خالی می‌بیند و آیا اثر از نظر او کامل است؟

پاسخ می‌دهد: از آنجایی که من خودم سخت گیرترین منتقد آثار خودم هستم همیشه تمام توانم را بکار می‌گیرم تا بتوانم سوژه را از تمام زوایا بررسی کنم واقعا جای هیچ چیزی برای من در این اثر خالی نیست اما منکر این هم نیستم که هر کاری را می‌توان از زاویه دیگری بررسی کرد و با کیفیت بهتری ساخت!

در کارنامه‌ی سینمایی آزاده بی‌ زار گیتی آثاری مانند پشت آتش سبز، پرده‌ی آخر، فرشته‌ای روی شانه‌ی راست من، سپیده دمی‌که بوی لیمو می‌داد، نیمه‌ی پنهان ماه، اهل آب، دختران نجار/ دونوازی برای یک رویا و... دیده می‌شود.

گرچه آثار او در داخل ایران مجوز اکران عمومی ‌نگرفته‌اند اما در جشنواره‌های معتبر حضور داشته‌اند و جوایز مهمی ‌را به دست آورده‌اند.

 

فهیمه فهیم دیار گیلان   

فهیمه یمین اسفندیاری خواننده، نویسنده گیلان شناس و فعال اجتماعی بود که در سال ١٢٩۶ با اصالت مازندرانی در تهران متولد شد، سال‌های کودکی را در باکو گذراند و پس از بازگشت به ایران موسیقی را ادامه داد.

فهیمه در سن ٢١ سالگی با محسن اکبر ازدواج کرد و نام خانوادگی همسرش را برگزید و ساکن گیلان و عاشق گیلان شد به طوری که اسم یکی از دخترانش را گیلان گذاشت. «گلی» و «فتح الله» دو فرزند دیگر او هستند.

فهیمه به مدت بیست سال به پژوهش در موسیقی و رسوم گیلان پرداخت و نخستین کتاب آشپزی گیلان به نام «طباخی گیلان» را در سال ١٣٣٨منتشر کرد.

 فهیمه به زبان گیلکی و به سبک شانسون‌های اروپایی آواز می‌خواند و آواز خواندن به چند زبان را می‌دانست. او همچنین در فعالیت‌های اجتماعی مردم‌نهاد فعالیت داشت ودر بسیاری از انجمن‌ها و سازمان‌های خیریه و مجامع زنان عضویت داشت و همچنین مسئول کمیسیون هنری جمعیت راه نو بود. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، او و همسرش به همراه سه فرزندشان، به ایالات متحده آمریکا رفتند.

در دهه‌ی نود میلادی آلبومی‌ از ترانه‌های گیلکی فهیمه در ایالات متحده منتشر شد که دارای ۱۶ آهنگ بود. «گیلان جان»، «گل پامچال»، «والس نوروزی»، «مصرلو»، «ماه نو»، «جومه بازار»، «بموم باز»، «أی بوخوفته دیل»، «آن شب بهار»، «آفتابخیزان»، «شَب بُو، بیابان بُو، زمستان بُو»، و «نوشو، نوشو» چند مورد از اهنگ‌های این آلبوم بودند.

خوانندگانی همچون عاشورپور، محمد نوری، پوران، منیر وکیلی، فریدون فرخزاد، پری زنگنه و مینو جوان، شماری از آثار فهیمه اکبر را بازخوانی کرده اند.

در تیتراژ پایانی فیلم ناگهان درخت، ساخته‌ی صفی یزدانیان در ۱۳۹۷، از صدای فهیمه اکبر در ترانه‌ی «نوشو، نوشو» استفاده شد. همچنین در سریال نمایش خانگی خاتون، محصول سال ۱۴۰۰ شمسی، غزل شاکری نقش فهیمه اکبر را بازی و بعضی از آثار او را بازخوانی کرده‌است.

فهیمه اکبر در شهریور ۱۳۸۸، در ۹۱ سالگی، در شهر واشینگتن، دی.سی. درگذشت.