سلمى الرشيد

سودان – مقامات سودانی در زمینه آثار باستانی و موزه‌ها پس از غارت دستکم ٣ موزه و سرقت ۵٠٠ هزار اثر باستانی، خطرات بزرگی که موزه ملی در خارطوم و به طور کلی آثار باستانی سودان را تهدید می‌کند، آشکار کردند.

 اخلاص عبداللطیف احمد، مدیر موزه‌های سودان و رئیس واحد پیگیری و بازیابی آثار مسروقه از غارت گسترده موزه ملی خارطوم از اواسط آوریل ۲۰۲۳ خبر داد. او گفت سارقان حداقل ۵۰۰ هزار قطعه باستانی را از سه موزه به سرقت برده‌اند.

به گفته وی، آثار با کامیون‌های بزرگ از مسیر ام درمان به سمت غرب منتقل و در مناطق مرزی، به‌ویژه در نزدیکی سودان جنوبی توزیع شده‌اند.

موزه‌های «نیالا» در دارفور و «خلیفه عبدالله التعایشی» در ام درمان نیز مورد غارت و تخریب قرار گرفته‌اند. موزه ملی خارطوم که مخزن اصلی آثار باستانی کشور بود، مجموعه‌ای از آثار باستانی از عصر حجر تا تمدن‌های کرمه، نبته، مروی و دوره‌های مسیحی و اسلامی را در خود جای داده بود.

این موزه که در سال ۱۹۷۱ در کنار نیل آبی و محل تلاقی دو رود نیل افتتاح شد، پیش از آن بخش کوچکی از دانشگاه خارطوم بود. پس از ساخت سد عالی مصر و تهدید مستقیم آثار باستانی سودان، مقامات این کشور از یونسکو درخواست کمک کردند.

یونسکو در پنج موزه سودان شامل کرمه، البرکل، دریای سرخ، الدامر و سنار اقدامات اضطراری انجام داده و ۱۷۰۰ قطعه باستانی را فهرست کرده است. این سازمان از احتمال غارت موزه‌ها ابراز نگرانی کرده و برنامه دارد تا پایان ۲۰۲۴ دوره آموزشی برای مقامات قضایی کشورهای همسایه برگزار کند.

یونسکو با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در حال ارزیابی خسارات وارده به میراث جهانی در «جبل البرکل و مناطق نوبی»، «سایت‌های باستانی جزیره مروی» و دیگر مکان‌های تاریخی است.

موزه تاریخ طبیعی دانشگاه خارطوم نیز که مرکزی آموزشی برای دانش‌آموزان و دانشجویان و پذیرای گردشگران خارجی بود، تمام موجودات زنده خود را از دست داده است. این موزه که از دهه ۱۹۲۰ فعالیت می‌کند و مقر فعلی آن در سال ۱۹۵۸ در خیابان دانشگاه خارطوم افتتاح شد، سالن‌های متعددی برای نمایش فسیل‌ها، پرندگان، محیط‌های مختلف سودان (صحرا، ساوانا و دریای سرخ)، موجودات بی‌مهره، ماهی‌ها و خزندگان دارد.

ساره عبدالله، مدیر موزه تاریخ طبیعی سودان، از طریق فیسبوک و شورای جهانی موزه‌ها (ICOM) برای نجات حیوانات و گیاهان کمیاب موزه درخواست کمک کرد. حیوانات که از آغاز درگیری‌ها از آب و غذا محروم شده بودند، به تدریج از گرسنگی و تشنگی تلف شدند و تلاش‌ها برای نجات آنها به دلیل شدت درگیری‌ها در اطراف موزه ناموفق ماند.

گروه‌های مختلف از جمله ارتش با او تماس گرفتند اما نتوانستند برای رساندن آب و غذا یا آزادسازی پرندگان و میمون‌ها اقدام کنند. با وجود اعلام آمادگی چند سازمان بین‌المللی، به دلیل شدت درگیری و شکست آتش‌بس‌ها، امکان نجات حیوانات فراهم نشد. او گفت بسیاری از حیوانات کمیاب از جمله مارها و عقرب‌های سمی که برای تولید سرم جمع‌آوری شده بودند، تلف شدند.

موزه تاریخ طبیعی سودان یکی از مهم‌ترین موزه‌های کشور است که از قرن نوزدهم گونه‌های مختلف جانوری سودان و سودان جنوبی را جمع‌آوری کرده است. برخی از این گونه‌ها به دلیل تخریب زیستگاه، تغییرات اقلیمی و شکار بی‌رویه دیگر در طبیعت یافت نمی‌شوند. موزه دارای نمونه‌های تاکسیدرمی شده، ماکت‌های محیط زیست سودان، گیاهان دارویی و اقتصادی و نمونه‌های زمین‌شناسی است. بخش نمونه‌های مرجع که شامل کمیاب‌ترین نمونه‌های جانوری است، تنها در اختیار محققان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی قرار دارد.