غارهای هسونا با تاریخ باشکوهش به سرنوشت سپرده شده‌اند
غارهای هسونا یکی از اولین زیستگاه‌های آناتولی است که از دوره‌ی میان‌سنگی تا امروز به جا مانده است. با سابقه‌ی تاریخی گرانبهای خود در حد لازم مورد توجه قرار نمی‌گیرد. غارهایی که بیشتر مردم منطقه از آنها بازدید می‌کنند، سالها در انتظار باز شدن برای گردشگری بوده‌اند.
مدینه مامداوغلو
آمد - غارهای تاریخی در فارقین آمد، متعلق به عصر میان‌سنگی می‌باشد. غار هسونا از تمام جوانب جلب توجه می‌کند. این مکان با وجود غارها، حمام‌ها، کلیسا و غنای تاریخی باز هم مورد توجه قرار نمی‌گیرد. غارهایی ثبت شده در میان آثار باستانی توسط وزرات فرهنگ و جهانگردی، بیشتر توسط افراد ساکن در این منطقه بازدید می‌شود. اگرچه سال‌های متوالی گفته می‌شود که "امسال برای گردشگری باز خواهد بود"، اما این غارها سالهاست مرمت و مورد واکاوی قرار نگرفته‌اند و به سرنوشت خود سپرده شده‌اند.
به عنوان اولین زیستگاه در آناتولی شناخته می‌شود
غارهای هسونا، واقع در دامنه‌های کوه آلبات، در بالاترین تپه در این منطقه، موقعیت مکانی استراتژیک برای کاوش و دید در منطقه‌ی باتمان و دشت‌های اطرافش را داراست. بایستی با پای پیاده به منطقه‌ایی که غار در آنجا قرار دارد، رفت. غارهایی که به مسیرهای سنگی منتهی می‌شوند، بیش از ۳۰۰ اتاق وجود دارد که به گونه‌ای متفاوت طراحی شده‌اند. در اولین کاوش‌ها، بقایای ۱۰۰۰سال ق.م و قرن ۱۳ میلادی در غارها پیدا شد. در کنار کلیسا در غار هسونا مخازن آب، حمام، پله‌های سنگی، جاده‌های آسفالته، کلیساهای سنگی و آمفی تئاتر وجود دارد که قدمت آنها به دوره‌ی میان سنگی برگشته و تا به امروز رسیده است.
تعداد بازدیدکنندگان اندک هستند
علیرغم تاریخ غنی و زیبایی بصری آن، آنچنان مورد توجه واقع نمی‌شود و افراد کمی از غارها دیدن می‌کنند. برای این غارها، تقریباً هر سال وزارت فرهنگ و جهانگردی می‌گوید: "امسال برای گردشگری باز خواهد بود." اما در این رابطه هیچ کاری انجام نمی‌گیرد. داخل غارها روز به روز بیشتر تخریب می‌شود. کتیبه‌هایی وجود دارد که به غارها آسیب می‌رسانند. بعلت آتش‌هایی که از طرف بازدیدکنندگان روشن شده، قسمت‌های زیادی از دیوارهای غار سیاه شده است. غارهایی که هیچ روشنایی ندارند، بعد از غروب خورشید در تاریکی محض قرار می‌گیرند.
عدم توجه و غفلت به غارها آسیب می‌رساند
مشخص نیست که آخرین جستجو در غارها چه زمانی انجام شده است. از آنجا که هیچ یک از بازدیدکنندگان از غارهایی که هیچ کار مرمتی در آنها انجام نشده است، راهنما ندارند، میهمانان بدون اینکه چیزی درباره‌ی تاریخچه‌ی غارها بدانند منطقه را ترک می‌کنند. با وجود همه‌ی بی‌توجهی‌ها، غارهایی که حفره‌های زیادی در آن توسط گنج یاب‌ها حفر شده است مجذوب مکان‌های تاریخی و قسمت‌های پنهان غار می‌شوند.
تاریخچه‌ی غار هسونا
گفته می‌شود که در قرون وسطی، هنگامی که مسیحیت برای اولین بار گسترش یافت، مردم از این مکان به عنوان اولین زیستگاه خود استفاده کرده‌اند. هسونا که حدود ۳۰۰ غار دارد، با غارهای ۷ طبقه یکی از اولین زیستگاه‌های دوبلکس در جهان محسوب می‌شود. همچنین می‌توان مشاهده کرد که غار کلیسای سنگی هسونا از نخستین دوران مسیحیت تا قرن سیزدهم مورد استفاده قرار گرفته است. در کنار کلیسایی که از اتاق‌های بسیاری تشکیل شده، آمفی‌‌تئاتر و مخزن آب هم وجود دارد. سقف حمام هسونا که در دوره‌ی میان سنگی ساخته شده بود، امری منحصر به فرد بوده و در حال حاضر در حال خراب شدن و فروپاشی‌ست. تاریخ ساخت این حمام که از سنگ تراش خورده ساخته شده، مشخص نیست.