شبنم رحیم‌زاده

بوکان- در روزهای کم‌بارش و بی‌آبی که حتی بسیاری از سرچشمه‌های کهن را نیز در بر گرفته است، نام «بوکه بارانه» در لابه‌لای آوازهای کودکان روژهلات دوباره به گوش می‌رسد.

آیین «بوکە بارانە» یکی از آیین‌های کهن کوردی است که با هدف طلب باران و در روزهای خشک و بی‌بارش برگزار می‌شود. در این رسم که ریشه در باورهای کهن طبیعت‌محور کوردستان دارد، دختران نوجوان یا کودکان، عروسکی نمادین را که «بوکە بارانە» نام دارد، می‌آرایند و در کوچه‌ها می‌گردانند.

برخی پژوهشگران، نمایش عروسکی بوکه بارانه را نمونه تغییر یافته از ستایش ایزد بانو و الهه‌ی آب می‌دانند که به نحوی بازنمایی نقش زن در پیوند با طبیعت است که در آن زن به عنوان میانجی باروری و حیات ظاهر می‌شود. ریشه‌های این آیین به اسطوره‌های کهن کوردی پیش از شکل‌گیری ادیان توحیدی نسبت داده می‌شود.

 گفته می‌شود عروسک «بووکی باران» به‌وسیله چوب با لباس محلی توسط یکی از مادران یا مادربزرگ‌های آن منطقه ساخته ودر برخی موارد نیز لباس عروسک را با گل‌های زیبا یا گیاهان شناخته شده محلی و توری بر سر زینت می‌دهند.

 دسته‌های مختلط کودکان و در برخی مناطق فقط دختران با خواندن ترانه‌های محلی با مضمون طلب باران مانند «هه ناران و مناران»، عروس باران را خانه به خانه می‌گردانند و با کوبیدن درب هر خانه‌ای می‌خوانند:
         

بووکه بارانه ئاوی ده‌وێ(عروس باران تمنای باران دارد)

ئاوی بۆ دەغەڵانی دەوێ (آب را برای کشتزار و رویش دانه‌ها می‌خواهد)

هێلکەی باڕۆکانی دەوێ (تخم مرغ تازه و نطفه دار می‌خواهند)

ده‌رزی گەورە کچانی دەوێ(سنجاق سینه برای دختران بالغ را می‌خواهند)

در گذشته، هنگام عبور کاروان عروس باران، بزرگترین زن ساکن هر خانه، آب، آرد یا گِل‌سفید بر سر راه آنان می‌پاشیدند تا نماد باروری و برکت باشد.

 زنان هر خانه‌ای که میزبان «بوکی باران» بود، کاسه‌ای آب بر روی عروسک می‌ریخته یا به سینه او سنجاقی وصل می‌کردند و همچنین به عروسک‌گردان‌ها نیز هدیه‌هایی همچون تخم‌مرغ، نقل، کشمش، گردو، نان یا سکه و پول می‌دادند. این هدیه‌ها در مناطق مختلف، بسته به موقعیت جغرافیایی کوهستان و دشت، متفاوت بوده و هر یک نماد خاصی از برکت است. به گفته‌ی پیشینیان پیشکشی‌هایی که به کودکان داده می‌شود در واقع به عروس باران تقدیم شده است. خوراکی‌ها متبرک است و به صورت نمادین همه به شکل مساوی از آن سهم می‌برند.

کودکان پس از عبور از کوچه‌ها، عروسک را به مکانی مقدس می‌برند. کسی که عروسک را تا مکان مقدس حمل می‌کند معمولا دختر است ــ که به او «بارهه‌ لەگر» یا «گەوره‌ کچ» (دختر بزرگ) گفته می‌شود ــ آن را بر تکیه‌گاهی در آن مکان مقدس قرار می‌دهد. در برخی موارد نیز، عروسک را به کنار چشمه‌ای می‌برند و در آب رها می‌کنند. در پایان مراسم هم، مردم به نیایش و راز و نیاز می‌پردازند.

این ميراث ناملموس که در سال ٢٠١۴ ميلادی نامزد ثبت جهانی در يونسكو شد، در دهه‌های اخیر در بین کودکان کورد مناطق مختلف به ویژه منطقه موکریان در حال کم رنگتر شدن بود. با این حال در سال جاری به همت فعالان فرهنگی نه تنها در روستاها بلکه در شهرهایی چون مهاباد، بوکان، نقده، سردشت و... برگزار شده است و انجمن ادبی نیشتمان نیز در بوکان یکی از برگزار کننده‌گان این آیین بوده است.
         

بووکه بارانه آیینی شناخته شده در مناطق مختلف روژهلات همچون هورامان, کرماشان، سنه، ایلام، قروه، اورمیه و ... است که در آنسوی مرزهای جغرافیای ایران نیز در باکور، روژاوا و باشوور نیز وجود دارد. اگرچه جزئیات برگزاری این‌ مراسم در مکان‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد اما نماد، شیوه و هدف برگزاری برای تمام مردمان کورد یکی است.