ریەی زمین با قساوت دولت‌ها در حال نابودی است
جنگلها کە یکی از مهمترین زیستگاەهای جهان بودە، کە نابودی آن تنفس را از زمین خواهد گرفت، اما اکنون دولت‌ها و استعمار با قساوت تلاش می‌کنند با نابودی آن تنفس را از زمین بگیرند.
مژده کرماشانی
مرکز خبر- جنگلها یکی از مهمترین زیستگاەهای جهان بودە ویکی از کهنسالترین موجودات زندە بر روی زمین بە شمار می‌آید کە درحدود یک سوم سطح زمین را پوشاندە است. بیش از نیمی از این جنگلها در کشورهای روسیە، برزیل، کانادا، چین و ایالات متحدە واقع شدەاند.
مناطق گرمسیر زمین دارای بیشترین پوشش جنگلی جهان (۴۵) درصد می‌باشند. جهان از سال ١٩٩٠ تاکنون، ١٧٨ میلیون هکتار از مساحت جنگلها را از دست دادە است. میزان نابودی جنگلها در دورەی ١٩٩٠ تا ٢٠٢٠، بە دلیل کاهش جنگل‌زدایی در برخی کشورها و افزایش سطح جنگلها در برخی کشورهای دیگر، بە دلیل کاشت درختان و توسعەی جنگلی، از روند کاهشی برخوردار بودە است.
میزان از دست دادن جنگلها از ٧/٨ میلیون هکتار در سالهای ١٩٩٠ تا ٢٠٠٠ بە ۵/٢ میلیون هکتار در سالهای ٢٠٠٠ تا ٢٠١٠ و ۴/٧ میلیون هکتار در سالهای ٢٠١٠ تا ٢٠٢٠ رسیدە است. آفریقا از بیشترین میزان نابودی جنگلها معادل ٣/٩ میلیون هکتار در سال بین سالهای ٢٠١٠ تا ٢٠٢٠ برخوردار است. در هر سە دهەی اخیر میزان نابودی جنگلها در آفریقا روند افزایشی داشتە است.
جنگلها در تعدیل آب و هوا و خنک شدن شدن زمین نقش بسزایی دارند، وقتی زمین خنک شود استفادە از لوازم خنک‌کنندە کاهش یافتە و دمای کرەی زمین متعادل می‌شود. همچنین از سیل، رانش زمین، وقوع بهمن جلوگیری می‌کند. بی‌اهمیتی بە نقش جنگلها، ضعف در ساختار مدیریتی، عدم بازدارندگی قوانین، روند رسیدگی بە پروندەهای تخریب جنگلها و نادیدە گرفتن نقش جوامع محلی در مدیریت جنگلها موجب شدە است هر سالە بخشی از جنگلهای ایران نابود شود.
استعمار و نقش آن در تخریب جنگلها
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۲ روز ٢١ مارس را با هدف حفاظت و ارتقای سطح آگاهی مردم و دولت‌ها از نقش و جایگاه جنگلها در تحقق توسعه پایدار به عنوان روز جهانی جنگل اعلام کرده است. به همین جهت همه ساله در همین روز، کشورهای جهان با هدف جلب مشارکت عمومی در فرایند برنامه‌ریزی و انجام فعالیت‌های مرتبط با جنگل از طریق برگزاری کمپین‌های درختکاری و توسعه‌ی فضای سبز در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی تشویق می‌شوند.
هدف اصلی این روز، ارج نهادن به نقش بی‌بدیل و تأثیرگذار جنگلها در نیل به توسعه پایدار و حفظ بستر حیات برای بقای انسان و همه‌ی موجودات زنده است. ولی آنچه در عمل شاهد هستیم، نابودی هر چه بیشتر جنگلها طی سالهای اخیر است، به گونه‌ای که سالانه ۱۳ میلیون هکتار جنگل در جهان تخریب می‌شود. کشورهای استعمارگر کە خود یکی از عاملان نابودی جنگلها محسوب می‌شوند در تهاجمات و حملات خود بە دیگر کشورها، جنگلها و منابع طبیعی را هدف قرار دادە و باعث نابودی و از بین رفتن جنگلها می‌شوند.
ایران نیز از این امر مستثنی نیست و حتی از برخی کشورهای جهان پیشی گرفته است؛ به گونه‌ای که بنا بر آخرین گزارش ارسالی سازمان جنگلها و مراتع ایران به فائو درباره‌ی وضعیت جنگلهای این کشور در طول سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ سالانه ۱۲ هزار هکتار جنگل در ایران تخریب شده است. کارشناسان منابع طبیعی و زمین‌شناسان از کمبود آب و هدر رفتن آبهای زیرزمینی هشدار دادە و گفتەاند: هر چە آب کاهش یابد، زمین خشکتر شدە و در نتیجەی خشکی زمین با کوچک‌ترین تغییرات جوی خاک بە هوا برمی‌خیزد.
ایران یکی از عمدە کشورهایی است کە در تخریب جنگلها و نابودی مراتع نقش بسزایی دارد، چالش‌های حفاظت و مدیریت جنگلهای ایران در دستەهای مختلفی قرار گرفتە است، دسته‌ی اول مربوط به محرومیت جوامع محلی است که به ناچار این محرومیت از منابع طبیعی جبران می‌شود، گروە دوم ناشی از سودجویی مانند قاچاق چوب درختان جنگلی و دسته سوم اقدامات بخش دولتی و عملیات عمرانی و توسعه‌ای است.
محرومیت از دسترسی به سوخت مناسب در مناطق مختلف ایران، منجربه قطع درختان و بوته‌ها برای مصارف سوختی می‌شود. فقدان اشتغال، جوامع محلی را به قطع درختان و تهیه‌ی زغال برای فروش وامی‌دارد. همچنین کشاورزی سنتی که به جای بالا بردن راندمان در واحد سطح یا روش‌های نوین، همچنان به افزایش سطح زیر کشت متکی است زمینه‌ساز تبدیل جنگلها و مراتع به زمین زراعتی می‌شود. استفادە از خلأهای قانونی زمینەساز افزایش ویلاسازی در جنگلها شدە و فساد فراگیر و اعمال نفوذ نهادهای قدرتمند هم در این روند بی‌تأثیر نبودە است.
اقدامات بخش دولتی از جمله دپوی زباله در جنگلها که شاید در جهان کم‌سابقه باشد که زباله‌ها را در زیباترین و مهمترین زیستگاە طبیعی زمین انباشتە کنند. همچنین عملیات عمرانی از دیگر نمونه‌های چالش و تهدیدی بزرگ برای جنگلها است. احداث بسیاری از سدها سبب تخریب جنگلها شدە و به علاوه برای احداث کانال و جاده هم مساحت زیادی از جنگل تخریب می‌شود. احداث طرح‌‌های عمرانی، بزرگراه یا مسیرهای گاز، برق و نفت نیز از دیگر عوامل تخریب جنگل به شمار می‌رود.
نابودی جنگلها و بیابان‌زایی از عوامل اصلی افزایش ریزگردها
با تخریب جنگلها، بیابان‌زایی افزایش یافتە و روند گرد و خاک نیز بە سرعت پیش می‌رود، چندین سال است مناطق جنوبی و غرب ایران با طوفان گردوخاک همراە است. گرد و غبار در نتیجەی دخالت‌های انسان در استفادەی نادرست از منابع آبهای سطحی و زیرزمینی، تخریب پوشش گیاهی، تضعیف خاک ناشی از فرایندهای کشاورزی و برخی عوامل طبیعی مانند خشکسالی و تغییرات آب و هوایی و در واقع عدم مدیریت روی می‌دهد. بیش از ٣٠ درصد از مساحت ایران را مناطق خشک و نیمە خشک فرا گرفتە است و جنوب شرقی ایران بە عنوان یکی از مناطق اصلی گرد و غبار در جهان شناختە شدە است.
براساس مطالعات صورت گرفتە، منشأ اصلی گرد و غبار در نواحی جنوبی و غربی ایران کانون‌‌های خارجی می‌باشند از جملە سە کانون در مرکز سوریە، یک کانون در مرز سوریە و عراق، چهار کانون در شمال عراق و حوزەی رود فرات و یک کانون در مرکز عراق می‌باشد کە دلایل مختلفی از جملە تشدید خشکسالی‌ها، مدیریت غلط منابع آب در کشورهای منطقه، سدسازی‌های بی‌رویە‌ی ترکی و ایران و انحراف آب، عدم رعایت حق آبه‌های زیست‌محیطی، افزایش بیابان‌زایی در منطقە، فقدان پوشش گیاهی و حتی نبود سنگریزه در خاک‌های منطقه و از سوی دیگر آشفتگی شدید خاک به دلایل مختلف از جمله تردد دام، تردد ماشین‌آلات صنعتی و جنگی زمینه را برای تشدید فرسایش بادی و شکل‌گیری طوفان‌های گرد غبار و تولید ریزگردها فراهم کرده است.
گروهی از کارشناسان با تأکید بر مدیریت صحیح، احیای تالاب‌ها و دریاچه‌ها را برای جلوگیری از تبدیل شدن آنها به کانون خیزش گرد وغبار، اصلاح الگوهای کشاورزی در ایران که با مصرف آب زیاد همراه است و بازنگری در سیاست‌های سدسازی را از جمله تدابیری می‌دانند که می‌تواند به مهار بحران طوفان گرد و غبار در ایران کمک کند.
طوفان‌های شن و گرد و غبار به نوبه‌ی خود باعث تشدید خطر خشکسالی می‌شوند. روند تخریب زمین و بیابان‌زایی را شدت می‌دهند و با رسوب در مسیرهای آبی بر کیفیت آب و از سوی دیگر بر کیفیت هوا تأثیر می‌گذارند. کارشناسان هشدار می‌دهند اگر این روند کنترل نشود، بحران بعدی، جابجایی درون مرزی جمعیت بزرگی از کشاوزران خواهد بود.
بخشی از اهداف ساخت سدها مربوط به افزایش جمعیت منطقه، تولید غذا و سیر کردن مردمی است که طی چهار دهه‌ی اخیر به طور غیر اصولی به جمعیت منطقه اضافه شده‌اند. در واقع مقصرهای اصلی در تشدید پدیده‌ی گرد و غبار را می‌توان به ترتیب افزایش جمعیت، سدسازی، کشاورزی توسعه نیافته و سپس دگرگونی آب و هوایی و افزایش دما دانست. به عنوان یکی از اصول اولیه‌ی مدیریت، هر سرزمینی یک ظرفیت انسانی، جانوری و گیاهی دارد و وقتی شرایطی فراتر از ظرفیت موجود به آن سرزمین و محیط تحمیل شود، مشکلاتی بروز می‌کند که گرد وغبار یکی از بارزترین آنها است.
مانگروها یا جنگلهای حرا باارزش‌ترین زسیت بوم در نوع خود
همانطور کە دریاچەی اورمیە در حال خشک شدن و جنگلهای زاگرس در حال سوختن در آتش بی‌تدبیری دولت است، اکنون مانگروها یا جنگلهای حرا کە یکی از زیباترین و کمیاب‌ترین جنگلهای جهان بودە و از ارزش اقتصادی و زیستی مهمی برخوردار است در معرض نابودی قرار گرفتە است. مانگروها اکوسیستم نادری است کە میلیون‌ها سال طول کشیدە تا ایجاد شدە است این اکوسیستم بە عنوان نوزادگاە آبزیان نیز معروف است.
جنگلهای مانگرو، زیستگاە گروهی از درختان و درختچەهای پهن برگ می‌باشند کە در باتلاق‌‌ها و در امتداد کرانەهای ساحلی، مناطق حارەای، در مصب رودخانەها می‌رویند، این گیاهان در منطقەی جزر و مدی واقع هستند جایی کە خاک، رسوبی، ریزدانە، غرقاب و شور است. در زمان جزر این درختان بیرون از سطح آب قرار گرفتە و تنها در زمان مد، تاج آنها بالاتر از سطح آب قرار می‌گیرد.
در ایران سه استان هرمزگان، سیستان و بلوچستان و بوشهر رویشگاه این جنگلها می‌باشد، در بوشهر منطقه نایبند، بردستان و مل گنزه و اخیرا سواحل بوشهر حرا وجود دارد. نایبند بزرگترین جنگل حرا در بوشهر است که ۳۹۰ هکتار وسعت دارد. این جنگلهای توانایی ذخیره‌سازی حدود ۶ تا ۸ تن کربن را در یک هکتار از خاک را دارند، ازسواحل دربرابر سیلاب‌ها و سونامی، فرسایش سواحل حفاظت می‌کنند. تولیدکننده‌ی اکسیژن و بستر مناسب برای رشد گیاهان و جانوران می‌باشند. گونه‌های باارزشی ازماهیان و میگوها در این زیستگاه تکثیر می‌شوند که به رونق اقتصاد محلی کمک می‌کنند.
فعالان محیط زیست در خصوص اهمیت جنگلها و نابودی گفتەاند در هفتاد سال گذشتە نزدیک بە ٧٠ میلیون هکتار از جنگلهای زاگرس نابود شدە است، فعالان محیط زیست تخمین زدەاند کە با این عملکرد ضعیف مسئولان و عدم مدیریت دولت، تا پنجاە سال آیندە تمامی جنگلها و در ٨٠ سال آیندە کل مراتع ایران از بین می‌رود. درحالی کە بر اساس قوانین موجود هرگونه تخریب و آلودگی تالاب ممنوع است و عرصه‌های جنگلی ایران غیر قابل واگذاری به اشخاص حقیقی و حقوقی هستند اما تالاب‌ها و جنگلهای ایران به دلیل جاده‌کشی غیر اصولی و راه‌اندازی سایت پرورش میگو با خطری جدی مواجه بودە و فعالان محیط زیست در این زمینە هشدار دادەاند که چنین اقدامی مانع رسیدن آب شیرین به جنگلهای مانگرو شدە و تخریب و نابودی آن را به دنبال دارد.