پروژه خشکاندن دریاچه زاب کوچک به بهانه احیای دریاچه اورمیه
پروژه انتقال آب سد «کانی سیو» به قیمت خشکاندن زاب کوچک و پیامدهای جدی زیست‌محیطی برای منطقه، با چند هزاران میلیارد بودجه، افتتاح شد.
روژین قادری
سردشت- دریاچه اورمیه با پروژه‌های جمهوری اسلامی به بحران زیست‌محیطی در منطقه تبدیل‌شده است و نتیجه سدسازی و ایجاد پل روی این دریاچه است، اکنون جمهوری اسلامی با پروژه انتقال آب زاب کوچک به دریاچه اورمیه با صرف «۵۰۰ میلیون دلار»، ۳۶ کیلومتر تونل، ده‌ها کیلومتر کانال و همچنین احداث چند سد روی حوزه آب ریز زاب کوچک، در پی انتقال آب این منطقه به دریاچه اورمیه است، که پیش‌بینی می‌شود تأثیرات منفی زیادی بر اکوسیستم منطقه موکریان و باشور کوردستان به همراه داشته باشد.
در رابطه با انتقال آب زاب کوچک و تأثیرات زیست‌محیطی سو آن با «مریم احمدی» کارشناس و فعال زیست‌محیطی گفتگو کرده است.
چه عواملی باعث خشک شدن دریاچه اورمیه و ایجاد این بحران زیست محیطی شده‌‌اند؟
«می‌توان گفت تا حدودی گرمایش جهانی در ایجاد این بحران نقش‌آفرین بوده امااین سؤال پیش می‌آید که چرا دریاچه وان در نزدیکی دریاچه اورمیه و در باکور کوردستان است، بر اساس مطالعات تنها ۵ درصد خشکی دریاچه اورمیه به دلیل گرمایش جهانی و خشک‌سالی است و ۹۵ درصد به عواملی از جمله کشاورزی بی‌رویه، سدسازی و اقدامات جمهوری اسلامی که بدون مطالعات علمی و صرفاً با اهداف سیاسی، پروژه‌هایی را اجرا کرده که اکوسیستم منطقه را به نابودی کشانده است و یکی از آن‌ها «پل خاکریز» روی دریاچه اورمیه و باهدف وصل کردن شهرهای اورمیه و تبریز بود که با توجه به درگیری در سال‌های دهه ۶۰ احتمالاً اهداف نظامی بیشتر از هر موضوع دیگری داشته است و پل خاکریز نتایج سو بر محیط‌زیست به همراه داشته است که تا این لحظه همچنان گریبان گیر تمام منطقه است و اکنون جمهوری اسلامی به قیمت خشکاندن رودخانه زاب کوچک و پیامدهای منفی در این منطقه در پی انتقال آب رودخانه زاب کوچک به دریاچه اورمیه است.»
پروژه انتقال آب زاب کوچک به دریاچه اورمیه به چه شکلی است و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
«برای پروژه انتقال آب زاب کوچک به دریاچه‌ای اورمیه ، ابتدا سد «کانی سیو» را در پیرانشهر احداث کردند و بعد از آبگیری این سد با ایجاد تونل به طول ۳۶ کیلومتر و کانال روباز به طول ۱۱ کیلومتر و رودخانه «گادر» به طول ۲۸ کیلومتر تا دریاچه اورمیه ، پروژه انتقال آب زاب کوچک به دریاچه اورمیه در دستور کار قرار گرفت، این پروژه که گفته می‌شود نزدیک به «۵۰۰ میلیون دلار» برابر باقیمت روز ۲۵۰۰۰ میلیارد تومان هزینه را در پی داشته است در فاز اول که اکنون در اسفندماه ۱۴۰۱ افتتاح شده، حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب را از حوزه آب ریز زاب کوچک به دریاچه اورمیه منتقل می‌کند و در فاز بعدی قرار است با افزودن آب «بادین آباد» که سرشاخه اصلی زاب از دامنه قندیل است، ۳۰۰ میلیون متر مکعب دیگر نیز با مسیر انتقال آب سد «کانی سیو» به دریاچه اورمیه منتقل کنند و حجم آبی که درنهایت از حوزه آبریز زاب کوچک به دریاچه اورمیه منتقل می‌شود به بیش از ۶۰۰ میلیون مترمکعب در سال می‌رسد. کل حوزه آبریز زاب کوچک ۹۰۰ میلیون مترمکعب است و جمهوری اسلامی در جنگ زیست‌محیطی علیه کوردستان بیش از دوسوم آب این منطقه را به دریاچه‌ی اورمیه منتقل می‌کند.»
انتقال آب زاب کوچک به دریاچه اورمیه چه پیامدهای زیست‌محیطی و بحران‌هایی را به همراه خواهد داشت؟
«پیامدهای زیادی را می‌توان نام برد که از خشک شدن رودخانه «زاب کوچک» در فصل‌های تابستان و اوایل پاییز شروع می‌شود و بحران‌های اجتماعی ازجمله بیکاری و کوچ اجباری را به همراه خواهد داشت و به‌صورت دقیق‌تر از پیامدهای زیست‌محیطی می‌توان اشاره کرد که سطح آب‌های زیرزمینی فقط تحت تأثیر این عامل 3 متر کاهش پیدا می‌کند. با توجه به امتداد رودخانه زاب از پیرانشهر و سردشت به قلادیزه در باشور کوردستان و سپس پیوستن به دجله، یکی از موضوعات مهم تأثیر بر بحران ریزگردها در خاورمیانه است. ایجاد سدسازی در ترکیه و ایران از عوامل مهم ایجاد ریزگردها است و در ۵ سال گذشته نیز بعد از آبگیری «سد سردشت» روی رودخانه زاب کوچک در منطقه سردشت موجب بحران‌های زیست‌محیطی و اجتماعی زیادی در منطقه قلادیزه و مناطق پایین‌دست در باشور کوردستان شد. انتقال آب حتی برای دریاچه اورمیه هم احتمالاً خطراتی دارد چون این تنها انتقال آب یا H2O نیست بلکه انواع باکتری‌ها و موجودات آبزی همراه این آب از یک اکوسیستم به اکوسیستم دیگر منتقل می‌شود و می‌تواند خطرات را برای اکوسیستم مقصد به همراه داشته باشد، همچنین با توجه به مسیر تونل و گسل سرتاسری زاگرس که از این منطقه می‌گذرد احتمال نشت آب در زمین‌های اطراف تونل وجود دارد.»