ژوان کرمی

کرماشان - اثری از نیلوفرهای زیبای سراب نمانده است و بستر ترک خوردەی سراب و اندک آبی که دارد، قلب هر انسان گرەخورده به طبیعتی را به درد می‌آورد. در طول بهار و تابستان امسال گردشگران زیادی برای تفریح و گذراندن ساعاتی خوش به تفریحگاه سراب نیلوفر آمدند، اما منظرەای که با آن مواجه می‌شدند، شبیه آن چیزی نبود که در خاطرات کودکی‌مان سراغ داریم. آن تصویر رویایی از یک سراب آبی پهناور، با نیلوفرهای زیبا و پرندگان گوناگونش، دیگر به گذشتەها تعلق دارد.

 

٨۷، ۹۴ و اکنون پاییز ۱۴۰۲

سراب نیلوفر در دو دهەی اخیر تجربەی چندین بار خشک شدن به صورت کامل یا نیمه را در ماەهای کم بارش سال از سر گذرانده است. در اواخر تابستان سال ۱۳٨۷ به طور کامل و به مدت سه ماه خشک شد، در اوایل پاییز سال ۱۳۹۴ نیز به مدت دو ماه و تا زمان آغاز بارش‌های اواخر پاییز به صورت کامل خشک شد. دبی این سراب در اواخر تابستان سال ۱۴۰۰ نسبت به سال‌های پر بارش قبلی، کاهش ٨۰ درصدی را به خود دیده است. اکنون که در روزهای آغازین آبان‌ماه ۱۴۰۲ هستیم، آمار دقیقی اعلام نشده است و دبی سراب سنجش نشده است، اما طبق مشاهدات میدانی می‌توان از کاهش بیش از ۹۰ درصدی آن سخن گفت.

 

احتمال خشک شدن کامل در ماه جاری

بستر سراب بجز گوشەی غربی آن کاملا خشک و خالی از آب شده است. در گوشەی غربی سراب، مقداری آب با عمق بسیار کم مانده است که در صورت عدم بارش تا یک ماه آینده، قطعا سراب به صورت کامل خشک خواهد شد. عمق این مقدار آب در خوشبینانەترین حالت به دو متر نمی‌رسد، در حالی که در سال‌های نچندان دور متوسطِ عمق این آب به ۲۵ متر می‌رسید و در دوران اوج و پرآبی حتی عمق ۳۲ متر نیز برای آن گزارش شده است.

 

لوفر اوتئا، گونەای نادر از نیلوفر در جهان

نیلوفرهای آبی بزرگ و زیبایی که بخش‌های زیادی از این سراب را می‌پوشاند، از گونەهای گیاهی نادر نه تنها در ایران، بلکه در جهان بود، اما در میزان آب اندک باقیمانده اثری از حتی یک نیلوفر نیز به چشم نمی‌خورد. به گفتەی کارشناسان نیلوفرهای سراب نیلوفر متعلق به گونەای نادر به نام "لوفر اوتئا" می‌باشد که حتی در تالاب انزلی نیز یافت نمی‌شود.

 

مرگ سراب نیلوفر، مرگ اکوسیستم منطقه

اثری از مرغ‌های ماهیخوار، پرندگان مهاجر، لک‌لک‌ها و پلیکان‌ها نمانده است. در صورت خشک شدن کامل و دائمی سراب نیلوفر و یا حتی خشک شدن‌های موقت اما متوالی، گونەهای جانوری متنوع سراب از جمله انواع ماهی‌ها، مارماهی‌ها، لاکپشت‌ها، خرچنگ‌ها، قورباغەها، باکتری‌های مفید، مرغ‌های ماهیخوار، لک‌لک‌ها، پلیکان‌ها از بین خواهند رفت. البته شایان ذکر است که گونەهای جانوری دیگری همچون گرگ، روباه، شغال، سگ، راسو، موش صحرایی و... نیز در منطقه فراوان است که در صورت خشک شدن سراب نیلوفر زندگیشان تحت تٲثیر قرار می‌گیرد.

 

مدیریت ناکارامد و استثمار محیط‌زیست

علی‌رغم غیرقابل انکار بودن تٲثیر خشکسالی‌ها و گرم شدن کرەی زمین در خشک شدن سراب‌ها و تالاب‌ها، اما نمی‌توان تٲثیر مدیریت ناکارامد، بی‌مسئولیتی‌ها و استثمار محیط‌زیست را نادیده گرفت. در میان عوامل خشک شدن سراب نیلوفر، بیشترین تٲثیر را بدون شک خالی شدن سفرەهای آبی زیرزمینی است. این سراب زیبا که هیچ رودخانەای به آن سرازیر نمی‌شود، از چشمەهای زیرین خود نشٲت می‌گیرد و بنابراین به صورت مستقیم به آب‌های زیرزمینی و نه آب‌های روان، وابسته است. خالی شدن سفرەهای آبی زیرزمینی ناشی از حفر چاەهای عمیق غیرمجاز پرتعداد در منطقە و همچنین کشت محصولات کشاورزی آب‌بری همچون هندوانه، ذرت، کلزا، سیب‌زمینی و چغندر است.

 

هیچ ارادەای برای حفاظت از آن وجود ندارد

چاەهای عمیق غیرمجازی که روزبەروز بر تعداد آنان افزوده می‌شود، حاکی از فساد سیستماتیکی است که نە تنها هیچ ارادەای برای جلوگیری از آن و حفاظت از محیط‌زیست ندارد، بلکه خود از تخریب محیط‌زیست و فساد موجود تغذیه می‌کند. این چاەها در کارگاەهای صنعتی خردەپا، زمین‌های کشاورزی و حتی ویلاها و خانەباغ‌های شخصی به چشم می‌خورد. البته نمی‌توان نوک پیکان انتقاد را به سمت افراد و مردم گرفت، بلکه این سیستم ادارەی جامعه است که باید مورد انتقاد قرار گیرد.

مالکیت سراب نیلوفر و اراضی آن چند بار تاکنون دست به دست شده است. پس از سال‌ها مالکیت شرکت توسعەی گردشگری ایران بر اراضی سراب نیلوفر، در سال ۱۳۹۰ مالکیت آن تغییر کرد و مدت ۱۲ سال است که مالکیت سراب نیلوفر بر عهدەی دادگستری استان کرماشان است و طی این سال‌ها اوضاع این سراب به شدت رو به وخامت گذاشته است. هیچ پروژەای برای احیای آن در جریان نیست و در این سال‌ها تنها کاری که دادگستری کرماشان انجام داده است، گشتن به دنبال سرمایەگزاران بخش خصوصی بوده بلکه بیایند و در حوزەی گردشگری بر روی سراب نیلوفر سرمایەگزاری نمایند، البته که حتی در این امر نیز ناکام بوده است. هرچند که تجربه نشان دادە است اینگونه پروژەها به تخریب، استثمار و بهرەکشی بیشتر از محیط‌زیست منجر می‌شوند.

 

شناسنامه یا سوگنامەی سراب!

سراب نیلوفر دریاچەای است کوچک که در شمال غرب شهر کرماشان و کیلومتر ۲۰ جادەی این شهر به سمت شهر کوزران واقع شده است. این سراب در تاریخ ۲۷ اسفندماه ۱۳٨۷ به عنوان پنجاه و پنجمین اثر طبیعی ملی توسط سازمان میراث فرهنگی، در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت. مساحت سراب نیلوفر در طول سال متغیر است و چندین هکتار وسعت دارد و عمق آن بیش از ۲۵ متر می‌باشد. این سراب یکی از مهم‌ترین جاذبەهای گردشگری روژهلات کوردستان و کلانشهر کرماشان می‌باشد. اما امروز آنچه که جلوی چشمان ماست، سرابی از رمق افتاده است و نیلوفری که دیگر نیست و خاطراتی که حکم نمک دارد بر زخم‌هایمان.