جنگل عاملی برای جلوگیری از فرسایش خاک
جنگل بەعنوان مجموعەی زنده، از حیات موجودات زمین پاسداری می‌کند، نابودی جنگل به معنی پایان زندگی است.
سارا ارومیە
رابطەی بین آب و خاک و گیاه، بەعنوان مهمترین فرمول پایداری طبیعت به شمار می‌رود به‌گونه‌ای که آسیب‌رساندن به هر کدام علاوه بر ایجاد اختلال در طبیعت، زندگی همه موجودات زنده را نیز تحت الشعاع قرار می‌دهد.
جنگل به‌عنوان ارزشمندترین نوع پوشش گیاهی دارای نقش بسیار موثر در تعادل طبیعت دارد، به‌طوریکه آن‌را ریه‌های زمین دانسته‌اند و هوای سالم و مطبوع را برای زمین فراهم می‌سازد و خاک و آب را نیز پایدار می‌کند.
پوشش جنگلی بعد از مراتع طبیعی بکر، مهمترین وموثرترین عامل جلوگیری از فرسایش‌های آبی، خاکی هستند، جنگل به کمک شاخ و برگ درختان از سرعت باد می‌کاهد و با ریشەی گیاهان، خاک را حفظ کرده و مانع ایجاد فرسایش می‌شود.
مکامیزم جنگل در برابر فرسایش خاک
تجزیەی لاشبرگ و بقایای گیاهی و تبدیل آن به هوموس، در نتیجەی پخش و جذب این منبع غنی از ازت و عناصر غذایی در لایه‌های خاک، از یک‌سو سبب چسبندگی بیشتر خاک‌دانه‌ها، افزایش مقاومت و پایداری آن در برابر عوامل فرسایش‌شده و از سوی‌دیگر باعث زیاد شدن ظرفیت نگهداری آب در خاک می‌شود.
ریشەی گیاهان با مقاومت کششی بالا، خلاف جهت برش خاک عمل کرده و باعث افزایش مقاومت در مقابل فرسایش خاک می‌گردند، این سیستم ریشه‌ای به شکل شبکه‌ای تنظیم کنندە، موجب حرکت آرام آبهای نفوذی به لایه‌های زیرین و جلوگیری از لغزیدگی طبقات رویی خاک و حرکت توده‌ای زمین و زیرین خاک می‌شود.
در مناطق جنگلی و نقاطی که نباتات مرتعی سطح خاک را پوشانیده‌اند، عوامل فرسایش کمتر تاثیر می‌گذارند. در این مناطق، آبهای باران و برف توسط گیاهان در زمین نگهداری می‌شود، نباتات با حفظ آب و نفوذ دادن در خاک، مانع از جاری شدن آب در سطح زمین، در نتیجه مانع از فرسایش خاک می‌گردند.
پوشش گیاهی، خاک را در مقابل فرسایش بادی نیز حفظ می‌کند، یکی از شیوه‌های اصولی کنترل اراضی تحت فرسایش بادی احداث باد شکن است.
تاثیر عوامل طبیعی در نابودی جنگلها
تاثیر باد
بادی که می‌وزد مخرب نیست، ولی همین که سرعت باد از حد متعارف بگذرد، قدرت تخریب پیدا می‌کند. بادهای گرم و سوزان بخصوص در نواحی گرمسیری و حاره بسیار مضر می‌باشد و موجب تبخیر و تعریق زیاده از حد برگها و حتی خود درختان می‌شوند و گاهی ممکن است برگها را سوزانیده و درختان را بخشکاند، بادهای تند سبب شکسته شدن و ریشه‌کن شدن و حرکت دادن ریشه‌های درختان می‌شود.
تخریب بادهای سخت و تند، آسیب جدی به جنگلها و مزارع وارد می‌کند، قطع درختچه‌های کویری برای تهیه‌ی سوخت و زغال در طی صدها سال موجب گسترش کویر و پیشروی آن به سوی شهرها شده و بسیاری از مزارع سرسبز خرم و روستاهای آباد که روزگاری تپش زندگی در فضای آنها موج میزد به کام کویر فرو رفته است.
تاثیر گرمای شدید
حرارت زیاد در سال‌هایی که خشکسالی است، جنگلها را دستخوش آسیبهای جدی می‌کند، گاهی آنها را سوزانده و از بین می‌برد و از رویش آنها جلوگیری می‌کند.
تاثیر یخبندانها
یخبندان‌های زودرس پاییزه و همچنین یخبندان‌های دیررس بهاره به گونەای آسیبهای جدی به درختان جنگلی وارد می‌نماید.
تاثیر خشکی‌ها
خشکی که در اثر عوامل جوی (نقصان بارندگی) پدید می‌آید، سبب می‌شود که حرارت شدید تابش آفتاب بر تبخیر رطوبت خاک بیفزاید و میزان ذخیرەی آن‌را در خاک تقلیل دهد، این خطر بیشتر در نواحی که بارندگی سالیانه کم است، اتفاق می‌افتد.
بارا‌ن‌های شدید
باران اگر به فواصل نامنظم و به‌صورت رگبار تند و شدید ببارد، سبب پارگی برگها می‌شود، بخصوص اگر توام با وزش باد تند باشد، خطر تخریب جنگل را بیشتر خواهد کرد.
سیلاب‌ها
در صورتی‌که خاک جنگل، در حالت طبیعی خود یعنی اسفنجی باشد، آبهای ناشی از بارندگی شدید به زمین فرو می‌روند و از جریان یافتن غیرعادی آن در سطح زمین که خود مقدمەی پیدایش سیل است جلوگیری می‌کند و اگر این حالت طبیعی خاک جنگل، بر اثر عوامل غیرطبیعی بەخصوص از طریق چرای دام از بین رفته باشد، آب‌ها در سطح زمین راه افتاده و موجب سیل می‌شود و مهمترین خسارت سیل به جنگلها می‌رسد، بخصوص جنگل‌هایی که در قسمت‌های زیرین دامنەی کوهستان‌ها واقع شده‌اند.
عوامل انسانی تخریب جنگلها
١-چرای دام
زیان‌های وارده به جنگلها از راه چرای دام زمینەی تخریب جنگلها ایجاد شده و زیان‌هایی را وارد می‌کند از جمله:
رفت و آمد مدام دام در جنگلها، باعث فشردگی خاک می‌شود. به این ترتیب آب باران به جای آنکه در خاک فرو رود در سطح زمین جریان پیدا می‌کند، در چنین اراضی رویش دانه‌هایی که بر روی زمین ریخته شده دشوار و در بعضی حالات غیرممکن می‌شود.
چرای دام باعث می‌شود که تبدیل مواد آلی زنده به لاش برگ صورت نگیرد و افراط در چرای دام، پوشش گیاهی را از عرصەی جنگل حذف می‌کند و خاک جنگل عریان و بدون محافظ می‌ماند و به تدریج دچار فرسایش می‌شود.
در دامنه‌های کوهستان‌ها که خاک عملا در معرض ریزش قرار دارد، تردد دامها سبب تشدید ریزش خاک و قطعات سنگی می‌گردد و فشار وارده از این ریزش‌ها به درختان، موجب زخمی شدن پوست آنها می‌شود.
دامها با جویدن پوست و ساقه‌های درخت، آنها را زخمی کرده و زمینەی تسهیل نفوذ و رخنەی آفات و بیماری‌های گیاهی را آماده می‌کنند.
٢-نابودی تنوع زیستی سیاره زمین با قطع بی رویه‌ی درختان
در حال حاضر از دست رفتن زیستگاه عامل اصلی پیش برنده‌ی انقراض در سرتاسر جهان است؛ بنابراین نابودی جنگل‌های باقی مانده برای گیاهان، جانوران، قارچ‌ها و سایر موجودات زنده فاجعه‌بار خواهد بود. حتی یک درخت جدا در یک منطقه باز می‌تواند به عنوان یک آهنربای تنوع زیستی عمل کند و بسیاری جانداران را جذب کند.
٣- آتش سوزی
آتش‌سوزی در جنگلها نیز از عوامل مخربی است که قدمتی برابر با زیست اجتماعی انسان‌ها دارد. منتها از نظر میزان خساراتی که به بار می‌آورد در کشورها و مناطق مختلف و نوع جنگل‌هایی که آتش‌سوزی رخ می‌دهد متفاوت می‌باشد.
حریق در جنگل‌های سوزنی برگ به‌سبب سرعت و قابلیت اشتعال خسارتی را که به درختان وارد می‌آورد، به مراتب سنگین‌تر از درختان پهن برگ می‌باشد، حریق در صورت وسعت و شدت و تکرار در یک جنگل سبب تغییر ارزش کیفی گونه‌ها می‌شود و از بین رفتن طبیعت بکر و موجودات زندەای می‌شود که زیستگاه‌شان جنگل‌هاست.
خطرات نبود جنگل در زیست‌کره
١-کاهش شدید بارندگی
با قطع درختان و نابودی جنگلها، اقلیم زمین نیز در کوتاه‌مدت و بلند‌مدت دچار تغییرات شدید خواهد شد، درختان به‌عنوان پمپ‌های بیولوژیکی روی چرخه‌های آب نقش دارند، آنها آب را از خاک می‌گیرند و با تبدیل آن به بخار، آن را وارد اتمسفر می‌کنند، جنگلها از طریق انجام این کار در تشکیل ابر و بارندگی مشارکت می‌کنند.
٢-افزایش سیل و طوفان
درختان همچنین با به دام انداختن آب و ایجاد مانع در برابر جریان سریع آن به سمت رودخانه‌ها و دریاچه‌ها از وقوع سیل پیشگیری می‌کنند و از سواحل در برابر امواج طوفان محافظت می‌کنند.
٣-فرسایش خاک و شسته شدن شهرها و جزایر
فرسایش گستردەی خاک، روی اقیانوس‌ها نیز تأثیرگذار خواهد بود و مرجان‌های ساحلی و دیگر زیستگاه‌های دریایی را از بین خواهد برد، جزایری که درختان آنها از بین بروند، مقاومت خود در برابر اقیانوس را از دست خواهند داد و بسیاری از آنها شسته شده و از بین خواهند رفت.
٤- گرم شدن زمین
درختان دارای اثر خنک کننده‌ی محلی هستند، آنها سایه‌هایی را فراهم می‌کنند که دمای خاک را حفظ می‌کند و به علت رنگ تیره‌ای که دارند به جای منعکس کردن گرما آن را جذب می‌کنند، اگر تمام اثرات خنک‌کنندگی از بین برود، بیشتر مناطقی که پیش از این دارای درخت بوده‌اند به سرعت گرم‌تر خواهند شد.
۵-افزایش گاز‌های گلخانه‌ای
در مقیاس جهانی، درختان با ذخیرەی کربن و برداشت دی اکسید اتمسفر با گرم شدن حاصل از تغییرات اقلیم مبارزه می‌کنند، براساس گزارش (IPCC) ، در حال‌حاضر ۱۳ درصد از انتشارات جهانی کربن ناشی از جنگل‌زدایی است و به‌طور کلی تغییر کاربری زمین مسئول ۲۳ درصد از انتشارات کربنی است.
٦-افزایش بیماری‌ها
از بین رفتن ناگهانی جنگلها می‌تواند باعث افزایش مواجهەی انسان‌ها با عفونت‌های مشترک بین انسان و حیوان مانند ابولا، ویروس نیل غربی و نیز بیماری‌هایی مانند مالاریا و تب دنگی شود که به وسیلەی پشه‌ها منتشر می‌شوند.