عبیر محمد

قامشلو – رود جقجق یا جغجغ، که به آن «رودخانه هرماس» نیز گفته می‌شود، یکی از رودخانه‌های سوریه است. این رودخانه در شهرهای قامشلو و تربسپی در سوریه جاری است و از دو سرچشمه در دشت تور عابدین در ترکیه سرچشمه می‌گیرد و به سمت کانتون جزیره می‌رود. این رود در مرکز شهر حسکه به رودخانه خابور می‌پیوندد. طول آن از سرچشمه تا محل تلاقی با خابور ١٢۴ کیلومتر است که ١٠٠ کیلومتر آن در خاک سوریه قرار دارد.

در سال‌های اخیر، دولت ترکیه با اتخاذ سیاست‌های خصمانه و آغاز «جنگ آب» علیه مردم شمال و شرق سوریه، فاجعه‌ای انسانی و زیست‌محیطی به بار آورده است. رودخانه جقجق که زمانی حیات‌بخش بیش از پنجاه هزار هکتار زمین بود، اکنون به تهدیدی جدی برای سلامتی و محیط زیست کانتون جزیره در این منطقه تبدیل شده است .علاوه بر این، دولت ترکیه با اقدامی غیرانسانی، جریان آب رودخانه خابور، منبع اصلی آب آشامیدنی مردم شهر حسکه را نیز قطع کرده است. این اقدام ظالمانه، مردم حسکه را سال‌هاست با بحران شدید آب مواجه کرده و زندگی آن‌ها را به مخاطره انداخته است.

 

بحران سلامت و تقاضای مردم از شهرداری برای حل بحران

سلیمه رشید احمد اهل شهر قامشلو است و خانه او در کنار رودخانه جقجق قرار دارد. او می‌گوید که این رودخانه باعث بوی بد و بیماری شده است و ادامه می‌دهد: «ما دائماً در معرض بوی بد و بیماری هستیم. موش، مار و عقرب از رودخانه بیرون می‌آیند و سلامتی ما را تهدید می‌کنند. از شهرداری تقاضا داریم که به ما کمک کند و راه‌حلی برای این بحران پیدا کند.»

 

سیاست‌های ترکیه در مورد قطع آب در مناطق کوردها

هِوین شیخو، کارشناس محیط زیست ساکن آلمان و طرفدار «انجمن محیط زیست کَزیِن کَسک (گیسوان سبز)» در گفت‌وگو با خبرگزاری ما، وضعیت اسفناک رودخانه جقجق را در دهه ٩٠ میلادی، زمانی که از نظر اکولوژیکی در اوج سلامت خود بود، تشریح کرد. هِوین شیخو بیان داشت: «رودخانه جقجق یک اکوسیستم طبیعی غنی و پربرکت بود. این رودخانه، به دلیل آب تمیز و زلال خود، حیات‌بخش زمین‌های کشاورزی، درختان و جنگل‌ها بود. اما متأسفانه، دولت ترکیه با اتخاذ یک تصمیم سیاسی مغرضانه، تصمیم به قطع آب در خاک سوریه، به ویژه در مناطق محل سکونت کوردها گرفت. در پی این اقدام، ترکیه با احداث سدهایی، جریان آب این رودخانه را به طور کامل مسدود کرد. به تدریج، این رودخانه رو به زوال و نابودی رفت، به خصوص در فصل تابستان و در زمان افزایش دمای هوا.»

 

پیامدهای فاجعه‌بار رودخانه جقجق بر سلامت و محیط زیست

هِوین شیخو در ادامه صحبت‌های خود به تشریح پیامدهای فاجعه‌بار «جنگ آب» بر سلامت و محیط زیست منطقه پرداخت و گفت: «این سیاست‌ها و این بحران، تأثیر مخربی بر سلامت و محیط زیست به طور کلی گذاشته است. این تأثیر بر خاک، آب و هوا که سه عنصر حیاتی اکوسیستم هستند، مشهود است. زمانی که خاک اطراف رودخانه آلوده می‌شود، مواد شیمیایی وارد آن شده و سپس به زمین و مزارع کشاورزی می‌رسد. تمام این عوامل می‌توانند باعث بیماری‌های مزمن شوند و این امر همچنین خطر ابتلا به سرطان را نیز افزایش می‌دهد».

 

موانعی که در مسیر حل بحران رودخانه جقجق قرار دارند

بریوان سلو، رئیس مشترک اداره آب کانتون جزیره، به وجود پروژه‌های متعدد برای احیای رودخانه جقجق اشاره می‌کند، اما در عین حال به موانعی که مانع از پیشرفت این پروژه‌ها شده است نیز می‌پردازد: «در امتداد مسیر رودخانه جقجق، دولت ترکیه خطوط فاضلاب خود را به داخل رودخانه سرازیر می‌کند و آب آلوده این رودخانه به سمت شهر قامشلو جاری می‌شود. به خصوص در سال‌های اخیر، دولت ترکیه عمداً مواد شیمیایی را نیز به داخل رودخانه می‌ریزد که این امر باعث شیوع بیماری‌های مختلف، به ویژه در بین زنان و کودکان شده است. به همین دلیل، تلاش‌های شهرداری قامشلو برای حل این بحران از طریق اجرای پروژه‌ها تا کنون بی نتیجه مانده است. در سال گذشته، چندین آزمایش انجام شد، اما بودجه اداره خودمدیریتی برای اجرای آنها کافی نیست و به کمک‌های بین‌المللی بشردوستانه نیاز است.»

 

لزوم اقدامات بین‌المللی برای حل بحران رودخانه جقجق

بریوان سلو در ادامه صحبت‌های خود بر ضرورت اقدامات فوری و بین‌المللی برای حل بحران رودخانه جقجق تأکید کرد و گفت: «باید در اسرع وقت اقدامات بین‌المللی برای حل این بحران انجام شود تا مردم منطقه دوباره بتوانند از مزایای این رودخانه، از جمله آب آشامیدنی، آبیاری مزارع و ... بهره‌مند شوند». وی در ادامه افزود: «همچنین باید این مشکل از ریشه حل شود و به طور اساسی از بین برود. سرچشمه این مشکل در خاک باکور کوردستان می‌باشد. در نهایت، لازم است سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی فشار خود را بر دولت ترکیه افزایش دهند و در اسرع وقت برای حل این بحران دست به کار شوند.»