مرکز خبر- با توجه به روند افزایش جمعیت و صنعتی شدن بسیاری از شهرها، آلودگی هوا به یکی از بزرگ‌ترین معضلات زیست‌ محیطی تبدیل شده است. آلودگی شهرهای ایران بخصوص کلان‌شهرها از جملە تهران بیشتر از دیگر نقاط ایران است.

علت اصلی این امر، تعداد زیاد خودروها و مصرف سوخت‌های هیدروکربنی بنزین و گازوئیل است که آلاینده‌های بسیاری را تولید می‌کند. طبق گزارش‌های منتشر شدە تهران هفتمین شهر آلوده در جهان به شمار می‌رود.

 

موارد تأثیرگذار بر شاخص کیفیت هوا

جمعیت: مهم‌ترین عامل آلودگی هوای تهران، رشد جمعیت است که تبعات زیادی به همراه دارد. با گسترش جمعیت در شهر تهران و مهاجرت افراد از اطراف، شهرها و حتی کشورهای دیگر به تهران، موج وسیعی از ترافیک و آلودگی ایجاد شدە است.

وسایل نقلیه و سوخت‌های فسیل: عامل اول در کنار تمایل مردم به استفاده از وسایل نقلیه شخصی، سبب شده تا دود و آلاینده‌های مضر هوا به شدت افزایش یابد. هیدروکربن‌‌ها، اکسیدهای نیتروژن و مونوکسید کربن از مضرترین آلاینده‌های خروجی از اگزوز ماشین‌ها و موتورها هستند که هر یک از آن‌ها موجب بروز و تشدید بیماری‌های قلبی، تنفسی، ریوی و بسیاری از آسیب‌های دیگر می‌شوند.

پالایشگاه‌ها و کارخانه‌ها: استفاده از سوخت‌های فسیلی در پالایشگاه‌ها و کارخانجات با تولید گازها و مواد شیمیایی مضر، تاثیر مهمی بر آلودگی هوای تهران و سایر شهرها می‌گذارد.

کودهای شیمیایی: برخلاف کودهای حیوانی که اثرات منفی زیست‌ محیطی ندارند، کودهای شیمیایی مورد استفاده در کشاورزی باعث آلودگی هوا، محیط‌ زیست و آب‌های سطحی و زیرزمینی می‌شوند.

مصارف خانگی: بسیاری از فعالیت‌های خانگی موجب آلودگی خانه و هوا می‌شوند. استفاده از وسایل گرمایشی مانند بخاری و آبگرمکن برقی، اجاق گاز، عطر و ادکلن و… باعث تولید گازهای مضر می‌شوند.

وارونگی دما: در حالت طبیعی هر چه از سطح زمین بالاتر می‌رویم، دمای هوا کاهش می‌یابد اما هنگام وارونگی دما، یعنی عکس این عمل، لایه‌ی هوای گرم بالا می‌رود و هوای سرد به علت وزن بیشتر، در ارتفاع پایین ثابت می‌ماند. این پدیده باعث می‌شود تا دود خروجی از دودکش‌ها، گازها و مواد شیمیایی حاصل از کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها پس از ترکیب با هوای سرد و هم ‌دما شدن با محیط و سپس برخورد با لایه‌های گرم فوقانی، در سطح زمین به صورت افقی پخش و موجب آلودگی ‌شوند.

فصول سرد: شدت و مدت گرمای حاصل از خورشید در فصول گرم باعث شکستن مرز فوقانی وارونگی می‌شود اما در ماه‌های سرد به خصوص آذر و دی به دلیل کاهش شدت نور آفتاب و کاهش دما و جریان باد، وارونگی با شدت بیشتری رخ می‌دهد. همچنین رطوبت نسبی هوا در فصل پاییز و زمستان بیشتر است و بخار آب با گازهای حاصل از صنعت و خودروها ترکیب و منجر به پدیده‌ی مه و دود می‌شود.

عوامل طبیعی: به جز آلودگی‌هایی که توسط انسان ایجاد می‌شوند، عوامل طبیعی مانند طوفان و گرد و غبار، دود و خاکستر آتش‌سوزی‌های جنگلی، فعالیت‌های آتشفشانی، شهاب‌سنگ‌ها، املاح موجود در جو و سایر موارد مشابه نیز موجب کاهش کیفیت هوا می‌شوند.

حکومت ایران منشاء این ریزگردها را کشورهای خارجی برشمردە، از جملە عراق کە آلودگی هوا و مشکلات تنفسی در آن به مرحله‌ی بحرانی رسیده اس،. اما فعالان محیط زیست علت اصلی ریزگردها و طوفان گردوخاک در ایران را تالاب‌ها و دریاچه‌های خشکیده در داخل ایران می‌دانند.

 براساس گزارش‌های منتشر شدە، تهران هم در میان سایر شهرهای بزرگ جهان رتبه‌ی نوزدهم غلظت ذرات معلق را به خود اختصاص داده است. همچنین دوازدهم تیر ۱۴۰۱ شرکت کنترل کیفیت ‌هوای تهران در گزارشی، تهران را بە عنوان دومین شهر آلوده‌ی جهان معرفی کرد و از آلودگی هوای تهران در دو روز آینده نیز خبر دادە بود، بر اساس اطلاعات شرکت، تهران از ابتدای سال ۱۴۰۱ تاکنون، فقط دو روز هوای پاک داشته است. همچنین بر اساس اطلاعات جدید پس از تهران، شهر سانتیاگو در شیلی آلوده‌ترین شهر جهان و در رتبه‌ی اول قرار دارد.

 طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفتە هوای روز دوشنبە با شاخص ۱۸۴ آلوده‌تر از دیروز خواهد بود. روز سه‌شنبه آلایندگی موجود در هوا مقداری کاهش خواهد یافت و به ۱۵۳ می‌رسد اما همچنان ناسالم تلقی می‌شود. از روز چهارشنبه آلودگی تهران رو به کاهش می‌رود و تا یکشنبه‌ی آینده به ۷۹ می‌رسد.

 

واکنش کاربران و متخصصان پزشکی بە آلودگی هوا

کاربران بسیاری در شبکه‌های اجتماعی با انتشار شاخص‌های بسیار بالای آلاینده‌های هوای روز یکشنبە در تهران، از وضعیت خطرناک تنفسی در این شهر خبر داده‌ و تعبیر عادی شدن این وضعیت برای مسئولان جمهوری اسلامی ایران را نسبت به شرایط موجود به کار برده‌اند.

همچنین وب‌سایت " تجارت‌نیوز" در ارتباط با این موضوع نوشتە بود که شب گذشته شاخص هوای تهران در وضعیت "بسیار ناسالم و خطرناک" قرار گرفتە و میزان آلودگی هوای تهران برای چندمین ‌بار در چند وقت اخیر بین شهرهای آلوده‌ی دنیا رتبه‌ی اول را به نام خود ثبت کرد.

یکی از متخصصان آسم و آلرژی هم اعلام کرده بوده "که هر فردی چه سالم باشد چه بیمار، اگر در معرض آلودگی هوا قرار گیرد، آسیب می‌بیند به طوری که از هر ۱۰ نفر، ۹ نفر آسیب می‌بینند".

از طرفی زهره عبادتی، معاون اداره‌ی کل محیط زیست تهران در اردیبهشت‌ماه سال جاری گفتە بود "منابع متحرک با ۵٩ درصد بیشترین نقش را در انتشار ذرات معلق هوای تهران دارند.

بر این اساس، سهم آلودگی منابع متحرک شامل کامیون ۲۰ درصد، سواری ۳۳ درصد، وانت ۴ درصد، تاکسی  ۵ درصد، مینی‌بوس ۵ درصد، اتوبوس سرویس ۱۱ درصد، اتوبوس شرکت واحد  ۸ درصد، و موتورسیکلت ۱۴ درصد اعلام شده بود.

در حالی فاصله‌ی زمانی موج‌های ریزگردی کاهش یافتە و همزمان بر تعداد روزهای آلوده‌ی سال و شهرهای آلوده درایران  افزوده می‌شود اما هیچ اقدام ویژه‌ی ملی یا طرح جامعی در این ارتباط اجرایی نشدە است.

 

تأثیرات آلودگی هوا در جامعە

آلودگی هوا یکی از عواملی است کە سبب بیماری قلبی و سکته‌ی مغزی شدە و رشد ریە در کودکان را کاهش می‌دهد و باعث تشدید خطر ابتلا به آسم می‌شود.

وزارت بهداشت ایران توصیه کرده بود که "افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، سالمندان و کودکان باید از هرگونه فعالیت فیزیکی خودداری کرده و سایر شهروندان هم باید فعالیت فیزیکی خود را در بیرون از منزل کاهش دهند و تا حد امکان کارهای غیرضروری را به زمان‌های دیگر موکول کنند".

از هزینه‌های جانی و مالی تداوم آلودگی هوا در آخرین برآورد رسمی در ایران، ۴۱ هزار مرگ زودرس اعلام شده است. این رقم بسیار محافظه‌کارانه است چرا که آمار مرگ‌ و ‌میر ناشی از آلودگی هوا در بریتانیا، که هوای شهرهایش به مراتب کمتر از هوای شهرهای ایران آلوده است، آمار رسمی دقیقا ۴۰ هزار نفر برآورد شده است.

 در ایران حتی در مورد همان ۴۰ هزار نفر هم هزینه‌هایی مثل دوا و درمان برای بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا و تاثیر آن در کاهش بهره‌وری اقتصادی انسانها در نظر گرفته نشده است.

در ایران هم بسیاری از هزینه‌های آلودگی هوا قابل پیشگیری است اگر مسئولان مدیریت درستی داشتە باشند، راه دیگر پیشگیری از بعضی هزینه‌های آلودگی هوا، داشتن ساز‌و‌کار پیش‌بینی و هشدارهای به ‌موقع است.

اعلام دیرهنگام تعطیلی مدارس در شهرهای آلودە، زمانی که همه‌ی دانش‌آموزان در مدرسه هستند، نشان می‌دهد در این حوزه هم تقسیم کار و جدیتی وجود ندارد.

آلودگی هوا در جهان در هر سال  ۸ میلیون نفر را قربانی می‌کند، سازمان بهداشت جهانی اخطار داده است که آلودگی هوا حتی از آنچه تصور می‌شود برای جهان خطرناکتر است. این سازمان تخمین می‌زند که سالانه هفت میلیون نفر در اثر بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا دچار مرگ زودرس می‌شوند. در این میان کشورهای کم درآمد یا متوسط، بیشترین آسیب را می‌بینند، چون برای توسعه‌ی اقتصادی به سوخت‌های فسیلی تکیه دارند.