زن نقش سازندە تمام پیوندهای اخلاقی خانوادە را دارد کە جز در محیطی امن و دور از خشونت امکانپذیر نیست
یک روانشناس حوزە خانوادە معتقد است رویکرد ساختار موجود خانواده برآمده از یک تفکر مردانه است وتلاش زنان برای بازیابی جایگاه واقعیشان باعث لرزش بنیان نظم تصنعی خانوادەهای مردسالار شده است.
آگرین حسینی
دیواندرە - خانواده یکی از نهادهای اجتماعی نخستین است که در اشکال مختلف در هر جامعه‌ای یافت می‌شود. در بقایای سکونت‌های انسان ماقبل تاریخ نیز دلایل روشنی بر وجود اجتماع خانوادگی به عنوان یکی از قدیمیترین نهادهای اجتماعی وجود دارد. خانواده یک نهاد اجتماعی اولیه و حیاتی است که تثبیت و تضمین سلامت فرد و بقای جامعه در این کانون شکل می‌گیرد. فرد نه تنها از نظر جسمی و زیستی، بلکه از نظر عاطفی، روانی و شخصیتی نیز تحت تاثیر خانواده قرار دارد. بە واقع، خانواده جایگاهی است که فرد می‌تواند با تکمیل شخصیت خویش آماده پذیرش نقش‌های اجتماعی گردد.
رویکرد ساختار موجود خانواده برآمده از یک تفکر مردانه است وتلاش زنان برای بازیابی جایگاه واقعیشان باعث لرزش بنیان نظم تصنعی خانواده‌های مردسالار شده است.
در رابطه با اهمیت خانواده و نقش زنان در خانواده گفت‌وگویی داشتیم با م.یاری روانشناس و مشاوره خانواده، او خانوادە و نقش و جایگاە کنونی وی را مورد ارزیابی قرار داد.
اهمیت خانواده در دوران کودکی تا بزرگسالی چیست؟ و آیا تا چه اندازه در شخصیت افراد تاثیر دارد؟
نوزاد، نخستین تعامل خود با محیط را در خانواده آغاز می‌کند. در این کانون اولیه، نخستین اثرگذاری و اثرپذیری آغاز می‌شود و کودک اندک اندک در فرآیند رشد اجتماعی قرار می‌گیرد. کودکانی که در این سال‌ها از نظر عاطفی و امنیتی در خانواده تأمین نمی‌شوند، به انواع سختی‌ها دچار می‌گردند. مشکل این کودکان، بیشتر با شیطنت‌ها، دروغ گویی‌ها و حرف نشنیدن‌های ساده آغاز می‌شود و با توجه به وضع نابسامان خانواده، به بزه کاری‌ها و جنایت‌های دوران بزرگ سالی می‌انجامد.
اما در دوران نوجوانی دورەی استقلال طلبی نوجوان است. او می‌خواهد به شیوه‌ای، رشد و استقلال خود را به خانواده ثابت کند. بر این اساس، فاصله میان خود و خانواده را بیشتر می‌کند و به گروه هم سالان نزدیک می‌شود. در صورتی که خانواده در این دوران با کارکردهای اساسی خود آشنا نباشد و ویژگی‌های دوران نوجوانی را نشناسد، کارکرد تربیتی درستی نخواهد داشت. چه بسا رفتارهای نادرست اعضای خانواده و فضای نامناسب آن، نوجوان را بیشتر از این محیط دور سازد.
خانواده سالم، بهترین بستر رشد فرهنگی و سلامت جسم و روان و مهم ترین عامل انتقال ارزش ها، پرورش عاطفی، کاهش آسیب‌های اجتماعی و ارتقای امنیت هر جامعه به شمار می‌آید.
نهاد خانواده به عنوان یکی از قدیمیترین و کاربردی‌ترین نهادهای اجتماعی که بشر آن را ساخته در اسلام چگونه تعریف شده؟ انتقادهایی وجود دارد که نهاد خانواده تعریف شده در اسلام را نهادی صرفاً مردسالارانه می‌دانند. آیا درست است؟
نهاد خانواده در اسلام نهادی است نابرابر و مردسالار. نهادی که بسیاری از حقوق انسانی را یک‌طرفه به مرد واگذار کرده است. حتی در قرآن زن «برای تسکین خاطر مرد» است که آفریده شده است. در ارزیابی امروز ما که بعد از ۱۴۰۰ سال داریم نگاه می‌کنیم مردسالارانه تلقی شود اما اگر برگردیم به آن زمان قطعاً با فرهنگ و نرم جامعه‌ای که اسلام در آن متولد شده، مردسالاری بخشی از آن فرهنگ اجتماعی بوده و اسلام هم طبیعتاً نمی‌توانسته از آن فرهنگ مستثنا شود.
اما امروز اگر شما می‌بینید که نرم‌های اجتماعی تغییر کرده و ا اگر از این دید نگاه کنیم مردسالاری بخشی از آن فرهنگ بوده اما اسلام ابدیتی برای آن قائل نشده است و مردسالاری در اسلام تقدسی ندارد.
تا چە اندازە در بافت فکری خانوادەها هنوز مرد سالاری و سلطه قدرت مردان وجود دارد؟
تا چند دهه قبل شکل مسلط خانواده در ایران، خانوادەی گسترده تابع سنت و مذهب بود، که ریاست اصلی آن در اختیار پدر بود، اما با ایجاد تغییراتی در نقش‌های اجتماعی زنان، زمینه را جهت تغییر ساختار قدرت در خانواده را فراهم نمود و سیستم مردسالاری سنتی را با چالش‌هایی مواجه ساخت.
ممکن است مرد در خانواده و فرهنگ مرد سالاری بزرگ شده باشد و جز این، راه دیگری برای زندگی بلد نباشد. هم پدر مردسالار هم مادر زن سالار می‌تواند به شکل الگوگیری از پدر یا انتقام از مادر، در زندگی فرد نمود پیدا کند. مشخص کردن قانون در خانه می‌تواند در بروز شکل گیری مردسالاری موثر باشد. خانواده با وجود تمام اعضای خود تعریف می‌شود و نباید نوعی حکومت دیکتاتوری چه از جانب پدر یا مادر یا فرزند قلمداد شود. این نوع اندیشه‌ها دیگر منسوخ شده است و باید از کودکی به فرزندانمان آموزش بدهیم.
در شرایط حاضر استقرار اسلام مکتبی که نخستین رسالت خود را سرو سامان دادن به مناسبات جنسیتی و فرهنگی، کنترل زنان و حفظ اقتدار خانواده پدرسالار می‌داند، حکومت ملایان با استفاده از قدرت و نفوذ سیاسی و مذهبی می‌کوشد زنان را تحت عنوان حفظ کرامت قداست خانواده تعریف بکنند در نتیجه تفکر مردسالاری به عمد و سیاست حکومت وارد سیستم خانواده‌ها می‌شود و از کودکی آموزش‌های لازم را برای این بافت فکری می‌دهند اما خوشبختانه تغییرات چشم گیری کم کم در بافت فکری بعضی از خانواده‌ها به وجود می‌آید که نوید بخش پایان دادن به این نوع نظام در خانواده می‌باشد و اما مردسالاری مردان را هم به اندازه زنان استثمار و تضعیف و زندگی انسانی را از آنان دریغ می‌کند.
اختلافات خانوادگی با ۶۵ و نیم درصد، اصلی‌ترین دلیل قتل و خودکشی زنان در استان‌های مختلف کوردستان بوده است. شما به عنوان مشاور این موضوع را چگونە ارزیابی می‌کنید؟
زن نقش سازندە تمام پیوندهای اخلاقی خانوادە را دارد کە جز در محیطی امن و دور از خشونت امکانپذیر نیست.
محدودیت‌ها و فقدان قوانین کارآمد به عنوان عواملی است که شمار خشونت علیه زنان ایرانی بویژه در خانواده، دامن می‌زند. از جمله این موارد و طبق قانون مجازات اسلامی، پدر را نمی‌توان قاتل دانست به طوری که پدر، حتی در صورت محکومیت از سوی دادگاه، حداکثر به پرداخت دیه و حبس تا ده سال محکوم می‌شود.
معمولا در شهرهای کوچک کسانی که فرزندان و وابستگانشان خودکشی می‌کنند، تلاش می‌کنند که آن را مخفی نگه دارند و هیچ نوع خدمات مشاورەای را نمی‌خواهند دریافت کنند چرا که نگاه‌ها و ارزیابی‌های اطرافیان نسبت به آن‌ها کاملا معکوس می‌شود و با نگاهی آزار دهنده به اینگونه خانواده‌ها نگریسته می‌شود؛ یعنی مفهوم و معنی نگاه‌ها این است که شما نتوانستید در تربیت و رشد فرزند خود از مهارت‌های کنترل رفتاری و باورهای ایمانی به طور مؤثر استفاده کنید.
یکی از اشکال روان درمانی مشاوره خانواده می باشد. مشاوره خانواده سعی می کند با تمامی اعضای خانواده جلسات روان درمانی داشته باشد ولی در مورد برخی از تعارضات در خانواده این امر امکان پذیر نیست.
آینده را چطور می‌بینید؟ آیا نشانه‌های از گذار به وضعیت مطلوب دیده می‌شود؟
بی‌شك خانواده، به عنوان نهادی مقدس و بی‌بدیل، نخستین، مهم‌ترین و اصلی‌ترین پرورشگاه و آموزشگاه فرد محسوب می‌شود و یكی از نهادهای آموزشی و پرورشی عمدە جامعه است. بنابراین بیان هر گونه سخن و اندیشه‌ای دربارەی تربیت کودکان و نوجوانان و داشتن هر گونه انتظاری از آنان بی‌توجه به نقش حیاتی خانواده، سخن و اندیشه‌ای نادرست قلمداد می‌شود.
بی‌دلیل نیست كه اكثر روان‌شناسان، مشاوران و متخصصان تعلیم و تربیت در فرایند مطالعە ناهنجاری‌های رفتاری و عاطفی كودكان، ریشەی رفتارهای نابهنجار را در گذشتە فرد، یعنی در دوران كودكی و در بستر خانواده جستجو می‌كنند. زمانی كه با ناهنجاری‌های رفتاری و عاطفی، مانند لجبازی، شب‌ادراری، ناخن جویدن، پرخاشگری، دزدی و دروغ‌گویی كودكان روبه‌رو می‌شویم و قدم به قدم به عقب باز می‌گردیم و شرایط رشد كودک را از بدو انعقاد نطفه، دوران بارداری مادر و دوران شیرخوارگی تا زمان حاضر مورد مطالعه قرار می‌دهیم، ملاحظه می‌شود كه این گونه رفتارها در اكثر موارد معلول هستند، نه علت.
از ویژگی‌های مهم خانواده سالم عبارتند از: برآوردن نیازهای جسمانی، اجتماعی، روانشناختی و معنوی اعضاء و توانایی سازگاری با تغییر، به هم پیوستگی، انعطاف پذیری و ارتباط متعادل.