«تامین امنیت جانی مسئلەای ضروری است»
مشکلات پناهجویانی کە سال‌ها است در اقلیم کوردستان و عراق زندگی می‌کنند همچنان ادامە دارد. امنیت، مسکن و اقامت از جملە عمدەترین مشکلات آنها هستند.
شهلا محمدی
مرکز خبر- ایران از جملە کشورهایی است کە تعداد بسیاری از شهروندان از جملە اتنیک‌های ملی و مذهبی آن اقدام بە مهاجرت می‌کنند. شرایط سیاسی و عدم آزادی بیان و همچنین سرکوب شدید از جملە عواملی است کە همچنان مهاجرت روز افزون شهروندان بە ویژە شهروندان کورد را بە دنبال داشتە است. در سال‌های اخیر نیز مسائل اقتصادی آن را تشدید کردە است.
اما اقلیم کوردستان نخستین ایستگاە شهروندان کوردی است کە مجبور بە مهاجرت می‌شوند، همجواری این دو بخش از کوردستان بویژە پس از ایجاد حکومت فدرال اقلیم کوردستان و نزدیکی بە خانوادە و بستگان و همچنین عدم نیاز بە پرداخت هزینەی بالای برای مهاجرت باعث شدە باشور کوردستان بە پناهگاهی برای شهروندان روژهلات (شرق) کوردستان تبدیل شود.
اما مهاجرانی کە سال‌های طولانی است در این بخش از کوردستان زندگی می‌کنند هموارە از رنج و مشقت زندگی در آن سخن گفتەاند و مسائل وموجود بین اقلیم کورستان و دولت عراق و همچنین دخالت‌های ایران در کشور عراق و بویژە اقلیم کوردستان موجب شدە تا پناهجویان بە خواست‌های خود کە همان امنیت و ثابت در زندگی است نرسند.
سرگل میرزایی فعال حقوق پناهندگان و پناهجو در گفت‌وگو با خبرگزاری زن مسائل مهاجرت و بویژە پناهجویان روژهلات کوردستان در اقلیم کوردستان را مورد ارزیابی قرار داد.
پناهجویان ساکن اقلیم کوردستان با چە مشکلاتی مواجە هستند و ارزیابی شما در مورد آن چیست؟
دراصل پناهندە تعریف کلی و جهانی دارد، پناهندە بە کسی گفتە می‌شود کە بە دلیل اینکە زندگی و جانش در معرض تهدید می باشد از کشور خود بە کشور دیگری پناە می‌برد، حال اینکە این تهدیدات کە فرد با آن روبروست چیست ممکن است بە دلایل سیاسی یا امنیتی باشد، ممکن است در گروە اجتماعی خاصی عضویت داشتە باشد و یا ممکن است بە دلایل دینی و مذهبی باشد و دین متفاوتی با اکثریت جامعە داشتە باشد. مشکلات فرهنگی نیز از جملە دیگر مشکلاتی است کە ممکن است فرد با آن مواجە باشد و یا اینکە از لحاظ نژادی متفاوت باشد و هنجارهای اجتماعی برای فرد محدودیت ایجاد کند بە همین دلیل جانش در معرض تهدید قرار می‌گیرد و مجبور بە ترک کشور و سرزمین خود می‌شود و بە کشور دیگری پناە می‌برد. بیشتر پناهجویانی کە اکنون در اقلیم کوردستان هستند بە دلایل سیاسی در آن اقامت گزیدەاند
بخشی از آنها سال‌های طولانی است و از آغاز انقلاب خلق‌های ایران یا پس از آن بە دلیل جنگ ایران و عراق برای حفظ جان خود مجبور شدەاند در مرز بین ایران و عراق زندگی آوارە شوند و در کمپ‌هایی همانند کمپ رومادی زندگی کنند. سال‌های طولانی است کە در آنجا زندگی می‌کنند اما تاکنون بە عنوان شهروند عراقی شناختە نشدەاند یا اینکە خواست‌های آنان در نظر گرفتە نشدە و مورد اهمیت قرار نگرفتە است.
این کە دولت عراق و اقلیم کوردستان در چە حدی بە پناهندەها اهمیت می‌دهند؟ باید گفت خود مسئلەی پناهندگی مسئلەای پیچیدە است نە تنها در اقلیم کوردستان و عراق بلکە در کل جهان مسئلەای جدی است و اکنون مسئلەی روز است. هم برای فعالین، سازمان‌های جهانی و سازمان ملل و سازمان‌های مدافع حقوق بشر و پناهندگان مسئلەای جدی است و از طریق مختلف تلاش می‌کنند مشکلات پناهندەها را کاهش دهند.
قوانین جهانی و قوانین موجود در عراق و اقلیم کوردستان تا چە حد از پناهجویان محافظت کردە است؟ وضعیت پناهجویان روژهلات کوردستان در اقلیم کوردستان چگونە است؟
اینکە قوانینی ایجاد شدەاند کە بە پناهندگان حقوقی دادە هر فردی، هر انسانی کە کشور خود را ترک می‌کند، این حق را دارد کە بە کشور دیگری پناە بردە و آن کشور پذیرای او باشد و امنیت جانی داشتە باشد. براساس آماری کە وجود دارد در اقلیم کوردستان بیش از ١٠هزار پناهجوی ڕۆژهلاتی (شرق کوردستان)، علیرغم همەی کم و کاستی‌هایی کە وجود دارد اسکان دادە شدەاند اما کافی نیست. بزرگترین مشکلی پناهندگان قوانین موجود است کە وجود دارند اما عملا اما فعال نیستند. افرادی کە بە دلایل دیگر از جملە بهبود معیشت بە عراق مهاجرت کردەاند و پناهندەهای سیاسی موجود در عراق عملا تفاوت چندانی ندارند. با پناهندەها و مهاجرین همانند هم برخورد می‌شود یعنی اینکە کیس خاص در مورد پناهجویان سیاسی وجود داشتە باشد بسیار کم است و نمونەی خاصی در این مورد نداریم.
البتە خود عراق نیز کشور بحران زدەای است و کشوری است کە مدام با جنگ روبرو است و علاوەبر پناهجویان خارجی تعداد بسیاری آوارە دارد. مهاجرین داخلی از مناطق دیگر عراق آمدە و بە اقلیم کوردستان پناە آوردەاند، چرا کە در جغرافیای عراق، فعلا اقلیم کوردستان امن‌ترین است و جنگ و درگیری در اینجا کم‌تر است. اگر امنیتی در عراق باشد در اقلیم کوردستان است این‌ها عواملی هستند کە باعث شدە مسئلەی پناهجویان روژهلات بویژە بە حاشیە راندە شود. هر چند در دو سال اخیر بە دلیل فشارهای سازمان‌ها و فعالین حقوق پناهجویان شرایط بهتر شدە است، سازمان‌هایی بە وجود آمدەاند کە خلاها را پر کردەاند و توانستەاند صدای پناهندەها را بە مقامات برسانند و مسئلەی پناهندەها را بە عنوان پروژە بە کمیساریای عالی پناهندگان قبولاندەاند. اکنون مشکلات پناهندگان مورد اهمیت قرار می‌گیرد اما بە عنوان فرد نە بە عنوان یک مسئلەی جدی و همەگیر و تاکنون نتوانستەاند مشکلات پناهندگان را حل کنند چرا کە مسئلەی پناهندگان جدی است و باید در سطح جدی بر آن کار کنند در مورد آن بحث شود تا بە صورت جدی بر آن تمرکز کنند.
حکومت اقلیم کوردستان حکومتی فدرال است و قوانین مستقلی دارد با این حال کاستی‌هایی در مورد پناهندگان دارد، از جملە نتوانستە امنیت پناهندگان را حفظ کند مشکل مسکن و اقامت آنها را حل نکردە و حتی افرادی کە سال‌ها است، یا حتی بیش از بیست یا سی سال است یعنی سە دهە است در کشور عراق و اقلیم کوردستان پناهندە هستند تاکنون شناسنامە ندارند، یعنی هنوز شهروند این کشور محسوب نمی‌شوند در واقع این مسئلەای جدی برای پناهندەها است کە مشکلات جدی دیگری را ایجاد می‌کند کە شاید اینجا فرصت نباشد بە همە اشارە کرد.
تفاوت آنچە کە در اوکراین رخ داد و آنچە در اقلیم کوردستان و عراق با پناهجویان می‌شود در چیست؟
تفاوت حتما وجود دارد چرا کە آنچە در اوکراین وجود دارد مرزها بر روی آنها بستە نشدە با آغوش گرمی در همەی کشورها از آنها استقبال شدە همانند بخش از شهروندان خود با آنها برخورد می‌شود همەی امکانات برای آنها فراهم شدە است، اما آنچە در اقلیم کوردستان وجود دارد با عدم امنیتی کە در منطقە موجود است مسائل را متفاوت‌تر کردە با آنچە در اوکراین و کشورهای اروپایی مشاهدە می‌کنیم. در کشورهای دیگر قوانین از طریق حکومت اعمال شدە و حکومت حامی و پشتیبان قوانین است از قوانینی کە برای پناهندەها ایجاد شدە حمایت می‌کند و قوانین پذیرفتە شدەاند و بە بخشی از فعالیت حکومت تبدیل شدە است رابطە و همکاری مستقیمی با کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل دارند و بی برنامە نیستند نسبت بە مسئلەی پناهندگان، از آنها نیز بهرەی اقتصادی و سیاسی می‌برند یعنی منفعت دو طرفە است. اما در اقلیم کوردستان و سطح خاورمیانە نیز مسئلەی پناهندگان جدی گرفتە نمی‌شود چرا کە کشورهای میزبان خود امنیت ندارند و شهروندان خود این کشورها نیز در رفاە نیستند این شرایط برای پناهندە چند برابر سخت‌تر است بویژە پناهندەهای روژهلاتی مشکلات امنیتی و سیاسی دارند و آنهای دیگر هم مشکلات معیشتی. کودکانشان برای ادامەی تحصیل مشکل دارند پاسپورت ندارند و نمی‌توانند سفر خارج از کشور بروند، شناسنامە ندارند و نمی‌توانند تحصیلات عالی داشتە باشند. تلاش‌هایی وجود دارد اما تاکنون این مسائل ادامە دارند حتی پناهندەها حق مالکیت ندارند با وجود اینکە سال‌ها در اینجا زندگی کردەاند اما اگر از لحاظ اقتصادی هم پیشرفتی داشتە باشند حق مالکیت ندارند و نمی‌توانند خانە یا زمینی بخرند و سند مالکیت بە آنها دادە نمی‌شود و این حق مسلم از آنها گرفتە شدە است.
در چنین شرایطی زنان مهاجر با چە مشکلاتی روبرو هستند و آیا اقداماتی برای حمایت از زنان شدە است؟
زن در هر جای دنیا زندگی کند شرایط زندگی برایش سخت‌تر خواهد بود حال اگر این زن پناهندە باشد در کشور دیگری زندگی کند و شهروند آن نباشد و این مشکلات را برای او دوچندان می‌کند. زنانی هستند کە بە دلیل زن بودن با مشکل مواجە شدەاند اما من بە عنوان یک فعال حقوق پناهجویان با چنین کیسی برخورد نکرەام اما بە عنوان فعالی کە با سازمان‌های دیگر ارتباط دارم کیس‌هایی وجود دارند کە در رابطە با زنان هستند با مسائل مختلف در عرصەهای مختلف مواجە شدەاند چە در درون خانوادە و چە در بیرون از خانوادە یا زنانی کە کار می‌کنند ودر پی استقلال اقتصادی باشند. بە دلیل اینکە جوامع خاورمیانە خود جوامعی پشیرفتە نیستند و هنوز استقلال اقتصادی زنان را قبول نکردەاند در کل زنان نمی‌توانند امنیت لازم را داشتە باشند چە امنیتی جنسیتی و چە امنیتی جانی این مسئلەای جدی است کە خوشبختانە سازمان‌های مدافع پناهجویان اهمیت ویژەای بە آن دادەاند، یعنی بخشی کە در مورد خشونت کار می‌کند فعال است و اگر از کیسی اطلاع پیدا کنند پیگیری جدی خواهند داشت اهمیت بیشتری بە کیس زنان و کودکان دادە می‌شود اما اگر این موارد گزارش نشوند مشکلات آنها بیشتر خواهد بود بە دلایلی کە بە آن اشارە کردم.
راهکارهای پیشنهادی شما برای حکومت اقلیم و دولت عراق و همچنین سازمان‌های مدافع برای کاهش مسائل پناهجویان چیست؟
همانگونە کە گفتە شد مسئلەی اصلی قانون است و باید در سطح بالا و از طرف حکومت مرکزی این مشکل حل شود لازم است هم حکومت اقلیم کوردستان بە عنوان پروژەای آن را بە حکومت مرکزی بدهد و از آن بخواهد جدی‌تر پیگیر مسئلە باشد موضوع پناهجویان انسانی است دولت‌ها اگر بە آن توجە داشتە باشند جنبەی انسانی آن و حفظ کرامت انسانی را برجستە می‌کنند و برای پناهجویانی کە بە آنها پناە بردەاند مسئلەای جدی و انسانی خواهد بود.
اما راهکارها چیست؟ تلاش‌های این سازمان‌ها و فعالین از جملە من و دوستان فعالی کە هستند و پروندەی پناهجویان را بە مسئلەی خود تبدیل کردەاند و براساس توانای‌ها و درک آنها از این موضوع بویژە کە خود نیز پناهجو هستند و از نزدیک این مشکلات را لمس می‌کنند با زبان سادەتری مشکلات پناهجویان را مطرح می‌کنند سازمان‌ها هم نقش دارند و در حدی توانستەاند خلاها را پر کنند اما در سطح انتظار پناهجویان نیست چون علاوەبر مشکلات امنیتی پناهجویان نیازهای دیگری دارند کە باید بە آن توجە شود. شرایط معیشتی آنها در نظر گرفتە شود، در گرفتن اقامت با آنها همکاری شود چرا کە شرایط اقلیم کوردستان و شرایط کل منطقە پناهجویان را با مشکل مواجە کردە است و پروسەی کسب اقامت را برای آنها سخت‌تر کردە سازمان‌ها از طرق مختلف از جملە داشتن وکیل توانستەاند تا حدودی مشکل گشا باشند اما بسیاری حق اقامت و زندگی در اینجا را ندارند ایجاد قوانین ضروری‌ترین امر در این مورد است و قوانین قبلی نیز فعال شوند فشار بر حکومت افزایش یابد و وزارت کشور اقلیم کوردستان و کشور عراق و مرکز مهاجرت می‌توانند برای ایجاد قوانین تلاش کنند، نمایندەهای پارلمان هم طرح‌های قانونی ارائە دهند چرا کە این موصوعی جدی برای پناهجویان است.
نمی‌توان گفت قانونی وجود ندارد قوانین موجود است اما فعال نیستند وقتی مرکزی ایجاد شدە تا پە مسئلەی پناهجویان رسیدگی کند یعنی قوانین موجود است اما قانون فعال نیست و این باید خواست اصلی ما باشد سازمان‌های مدافع پناهجویان افزایش یابند بودجە داشتە باشند اگر بخواهیم از پناهجویان دفاع کنیم باید مکان امنی برای آن تامین شود و همەی این‌ها در واقع نیازمند بودجە است کە باید برای آن تلاش شود موضوع دیگری در مورد زنان صنعت پیشە و سرپرست خانوار، و یا افرادی کە تحصیل کردە هستند باید بیشتر مورد توجە قرار گیرند چون زنان بخشی از پناهجویان هستند و اگر حمایت مالی نشوند ممکن است با مشکلات جنسیتی روبرو شوند کە جبران ناپذیر باشد و نتوان بە موقع بە آن رسیدگی کرد. این‌ها مسائل مهمی هستند کە بە موضوع اصلی فعالین، سازمان‌ها، وزارت‌خانەها، سازمان‌ها و مرکز مهاجرت بویژە اکنون کە در آستانە ٢٠ژوئن قرار داریم روز جهانی پناهندەها است و امیدوارم همانند مسئلەای فرمالیتە با آن برخورد نشود و تنها محدود بە برنامە نباشد واقعا پناهندەها مشکلات جدی دارند خود و کودکانشان و در کل از هر لحاظ مشکلات جدی دارند و شرایط سختی دارند حتی شاهد آن بودەایم کە پناهجویانی اقدام بە خودکشی و این بە دلیل فشارهایی است کە وجود دارد علاوەبر مشکلات اقتصادی و امنیتی، مشکلات روحی نیز برای انها ایجاد شدە است.