ژوان کرمی

کرماشان- زبان ابزاری مهم در دنیایی است که انسان‌ها در آن زیست می‌کنند و افراد از زاویەی آن به جهان نگاه می‌کنند و آگاهی و دانش و بینش نسبت به پیرامون خود پیدا می‌کنند. این مسألەی زبان در حالت کلی بود، اما زبان مادری از اهمیت بسزایی برخوردار است و صاحبان هر زبانی باید مراقبت ویژەای از آن داشته باشند چرا که نخستین راه ارتباط یک کودک برای برقراری ارتباط با جهان پیرامونش همان زبان مادری است که با آن رشد می‌کند.

هنگامی که از زاویەی علوم انسانی به زبان نگریسته می‌شود می‌دانیم که زبان تنها مجموعەای از واژگان و قواعد دستوری نیست، بلکه مجموعەی پیچیده‌ای از مولفه‌های شناختی-ذهنی است که فرد از طریق آنها جهان اطراف خود را می‌شناسد، طبقه‌بندی می‌کند و به آن معنا می‌بخشد، از این روست که با مطالعەی زبان، می‌توان به بسیاری از این مولفه‌های شناختی-فرهنگی دست یافت.

همین عامل موجب می‌شود که پای علم روانشناسی به حیطەی زبان مادری باز شود، چرا که از همان دوران کودکی است که کدهای فرهنگی رمزگذاری می‌شوند، پس به هر دلیلی محروم ماندن فرد از زبان مادری‌اش در واقع یک گسست عاطفی و شناختی است که موجب آسیب به فرد می‌شود. همچنین این زبان مادری است که عواطف و احساسات فرد را شکل می‌دهد و جهان‌بینی‌های وی را مشخص می‌کنند. ما هنگامی که از زبان مادری صحبت می‌کنیم یعنی از جنبەهای عمیق شناختی، فرهنگی و اجتماعی فرد صحبت می‌کنیم.

میشل فوکو به عنوان یک جامعەشناس و متفکر، بیان می‌کند که زبان می‌تواند به مثابه ابزاری برای دستکاری ایدئولوژیک به کار رود. همچنین اگر از دیدگاه جورج اورول در کتاب ۱۹۸۴ به زبان نگاه کنیم درمی‌یابیم که چگونه زبان می‌تواند تا تبدیل شدن به عامل اصلی سلطەی شرارت و از میان بردن آزادی پیش رود. علاوه بر این ذکر این جمله از مصطفی ملکیان به عنوان پژوهشگر خالی از لطف نیست که می‌گوید وقتی ما زبان مادری را از انسان‌ها دریغ می‌کنیم، بر وفق همەی نظام‌های ارزشگذاری مرتکب خطا می‌شویم.

مسأله یادگیری زبان به عنوان یک عنصر اساسی در تعریف هویت کوردی ما و به عنوان یک بخش شناسنامەای ما در شهرهای کوردستان از اهمیت بسزایی برخوردار است. این مهم زمانی اهمیت بیشتری می‌یابد که به روژهلات کوردستان نگاه می‌کنیم و می‌بینم که استثمار فرهنگی در بخش زبانی آن روز به روز با قدرت بیشتری در حال رخ دادن است. در این میان وضعیت کرماشان به دلایل فراوانی کمی با دیگر استان‌های روژهلات کوردستان فرق می‌کند. برای همین نگرانی‌ها درمورد این استان استراتژیک بیشتر است.

این مسئله ما را به سوی آگاهی از میزان آموزش زبان کوردی در کرماشان و آگاهی از دیدگاه مردم نسبت به این قضیه و حل مسائل و حتی چارەاندیشی در این زمینه هدایت می‌کند.

بدین منظور در گفت‌وگو با دو تن از آموزگاران و آموزش دهندگان زبان کوردی در کرماشان، به هم‌اندیشی در این زمینه برای آینده پرداختەایم. به این امید که بتوانیم راەحل‌های ممکنی برای بهبود وضعیت زبانی پیدا کنیم و آن را در مسیر عمل قرار دهیم.

دیدار نخست با آموزگار زبان کوردی با نام مستعار چیاکو انجام شد. چیاکو سال‌هاست در زمینەی آموزش زبان کوردی فعالیت دارد و بدین‌گونە بە سوالات ما پاسخ داد. 

 

در زمینە تدریس زبان کوردی چه مدت فعالیت داشتەاید؟

پاسخ به این سوال شما کمی سخت و پیچیده است البته به چند دلیل. من برای این سوال شما دو پاسخ دارم.

نخست اینکه در کلان شهری مانند کرماشان که یکی از شهرهای استراتژیک کوردستان است و در سه دهه اخیر به دلایل گوناگون و چه خواسته و چه ناخواسته جمعیتی چندفرهنگی و حتی چند زبان به آن وارد شده، برای یک کورد ساکن کرماشان از همان دوران کودکی که فرزندانشان را با آموزش زبان کوردی و صحبت به این زبان مادری آموزش دهند خود شکلی از آموزش است. چرا که امروزه بنا به سیاست‌های دولت مرکزی جمهوری اسلامی ایران از هر گونه تلاش آگاهانه رسمی به زبان کوردی در کرماشان فیلترهای گوناگونی را به وجود آورده است. تا جایی که خانوادەهای غیر بومی و بە ویژە فارس زبان تمام تلاش خود را آگاهانه به کار می‌برند تا در مکان‌های عمومی به زبان فارسی تکلم شود. که این بخشی از قضیه است و در نظر من به سوال شما می‌تواند مربوط باشد و حتی پاسخی برای روشنتر شدن سوال.

اما در بخش پاسخم می‌خواهم بگویم که به طور دقیق مشخص نیست که من به عنوان یک مدرس و آموزش دهنده زبان کوردی در کرماشان از چه سالی شروع کردەام. چرا که چندین سال است در این زمینه فعالیت دارم.

 

فعالیت شما فردی بوده یا به عنوان انجمن و سازمان؟

من به طور عمده در این زمینه به صورت فردی در منازل و با خانوادەها کار کردەام و حتی به صورت شاگردهای خصوصی این کار را که برای من بیشتر یک وظیفه و یک هدف بود انجام دادەام.

یکی دیگر از راەهایی که من در این زمینه فعالیت داشتەام از طریق شبکەهای اجتماعی بوده است که خوشبختانه در چند سال اخیر که استفاده از فضای مجازی همگانی بوده است من این کار را آسانتر انجام دادەام و چون از این طریق هزینه رفت و آمد ندارد و حتی در وقت طرفین نیز صرفەجویی می‌شود با استقبال بیشتری روبرو بوده است. از جمله شبکەهایی که بیشترین فعالیت را در آنها داشتەام تلگرام، واتساپ و اسکایپ بوده است. همچنین شاید بخش رسمی و مهمی که در آن فعالیت داشتەام در دانشگاه رازی کرماشان بوده است که دانشجوها بر اساس علاقه علاوه بر رشته تحصیلی خود به آموختن زبان کوردی هم مشغول بودند که برای من جای خوشحالی فراوانی را داشته است.

علاوه بر این کسانی هم بودەاند به عنوان زبان‌آموز خصوصی که ساعت‌ها بدون خستگی از طریق فضای مجازی با آنها کار کردەام.

 

در مدت فعالیتتان چه تعداد دانش‌آموز در دورەها شرکت کردەاند؟

آمار رسمی که من در حال حاضر بتوانم به شما بگویم در دسترس ندارم و بخصوص در مورد زبان آموزان شبکەهای اجتماعی که تعداد بالایی هم بوده است آماری در دست ندارم. اما آمار و تعدادی که می‌توانم به شما بگویم آمار افرادی است که به صورت شخصی و خصوصی با آنها در شبکەهای اجتماعی و یا در میان اقوام و آشنایان بودەاند و تعداد آنها به  بیش از ۴٠٠ نفر می‌رسد.

 

کدام گویش‌های زبان کوردی را تدریس نمودەاید؟

با توجه به علاقه خود افراد در چندین سال اخیر که علاقه به گویش کرمانجی پایین بیشتر بوده است پس بیشتر گویش‌های جنوب یا همان کرمانجی پایین را تدریس نمودەام که شامل آبدانان تا کوردهای همدان می‌شود.

 

در کل وضعیت استقبال مردم از آموزش زبان کوردی در کرماشان در مقایسه با سایر شهرهای کوردستان چگونه است؟

می‌توان گفت که در کرماشان دو طیف و دستە مشاهده می‌شود:

دستەی اول: از کرماشان به سمت غرب

دستەی دوم: از کرماشان به سمت شرق

متٲسفانه دستەی دوم با توجه به سیاست‌هایی که در آن شهرستان‌ها نهادینه می‌شود کمترین مشارکت را در یادگیری و آموزش زبان کوردی دارند، به عنوان مثال می‌توان به شهرستان سنقر و کلیایی اشاره کرد. البته این پاسخ به تجارب شخصی من در این زمینه برمی‌گردد و ممکن است اشتباه کرده باشم و نمی‌توان آن را تعمیم داد و یا بر اساس آن قضاوت کرد.

 

اگر بخواهیم روند آسیمیلاسیون را در سال‌ها یا دهەهای اخیر ارزیابی کنیم، وضعیت کنونی را چگونه می‌بینید؟

در ارتباط با این سوال می‌توان گفت که در بعضی زمینەها وضعیت بهتر شدە است، بدین معنا آگاهی خانوادەهای تحصیل کرده و حتی جوانان و دانشجویان بیشتر شده است که این می‌تواند امیدی برای آیندەای روشن برای کرماشان بزرگ باشد و گرایش و علاقه به یادگیری بیشتر شده است اما در برخی زمینەها نیز وضعیت بدتری ایجاد شده است. همان‌طور در ابتدای سخنانم عرض کردم غلبه استثمار فرهنگی و تلاش برای حفظ آن را می‌توان در بخشی از آن مشاهده کرد که جای نگرانیست.

در دیدار دوم با آموزگار زبان کوردی با نام مستعار گلاره گفت‌وگو داشتەایم. او نیز مدرس زبان کوردی است و سال‌ها است در این زمینە فعالیت دارد.

 

در زمینە تدریس زبان کوردی چه مدت فعالیت داشتەاید؟

اگر بخواهم پاسخ دقیقی در این زمینه به شما بدهم می‌توانم بگویم که حدود هفت سال است که به صورت رسمی من را به عنوان یک معلم و آموزگار زبان کوردی می‌شناسند و آموزش می‌دهم. هرچند که من سال‌های زیادی است در این زمینه به صورت غیر رسمی فعالیت می‌کنم.

 

فعالیت شما فردی بوده یا به عنوان انجمن و سازمان فعالیت نمودەاید؟

در کرماشان بنا به دلایل امنیتی و مشکلات و تبعاتی که بعدها برای آموزش‌دهنده به وجود می‌آید همیشه سعی کردەام از طریق ایجاد شبکەهای خصوصی این کار را انجام دهم که مبادا اگر در مکان‌های رسمی باشد جلوی فعالیتم گرفته شود. به همین دلیل من به صورت فردی فعالیت داشتەام. هرچند فعالیت داشتن به صورت فردی کمی سخت است و زمانبر نیز هست و باید زمان بیشتری را صرف کرد اما در نظر خودم تنها را چارە است و از این راه توانستەام در طول این هفت سال استمرار داشته باشم و بتوانم ادامه بدهم. خوشبختانه تا الان هم به همین شیوه قدم‌های روشنی برداشتەایم.

 

در مدت فعالیتتان چه تعداد دانش‌آموز در دورەها شرکت کردەاند؟

این یکی از سوال‌های بسیار سختی است که هر کسی می‌تواند از یک آموزگار زبان بپرسد، آن هم آموزش دهندەهای غیررسمی که به صورت خصوصی در حال تدریس هستند. با این توصیف من نمی‌توانم آمار دقیقی به شما ارائه دهم، اما به طور میانگین و کلی شاید توانستە باشم حدود ٢٠٠٠ نفر را آموزش دهم.

 

کدام گویش‌های زبان کوردی را تدریس نمودەاید؟

با توجه به علاقەی شخصی خودم و اینکه گویش کلهری افراد کمتری به آن صحبت می‌کنند و با توجه به اینکه کلهری یکی از گویش‌های شیرین و حتی با اهمیت از کوردستان عزیزمان است و باید پابرجا بماند تا گویش‌های زبان کوردی پویا بماند، در نتیجه در این زمینه همت کردم و بر کلهری تاکید کردم.

همچنین گویش لکی هم از این قضیه مبرا نبود و آن را هم به همان دلیل برای آموزش انتخاب کردم. علاوه بر این افراد بسیاری هم بودند که به سورانی علاقه داشتند که با تمام انرژی هم به دوستداران سورانی هم بهترین آموزش‌ها را در حد توان دادەام.

 

در کل وضعیت استقبال مردم از آموزش زبان کوردی در کرماشان در مقایسه با سایر شهرهای کوردستان چگونه است؟

بدون شک حساسیت‌ها و سختگیری‌ها در کرماشان بیشتر و پررنگتر است، اگرچە تا حالا اتفاق ملموسی نیفتادە اما فعالیت در لوای این حاکمیت همیشە پر از دلهرە و استرس است. در زمینە استقبال مردم هم می‌شود گفت کە با توجە بە کلیت اوضاع و احوال زندگی مردم، استقبال بد نبودە اما مسلما هم در حد انتظار نبودە و هم بە نسبت سایر شهرهای کوردستان با توجه به سیاست‌های عامدانه جمهوری اسلامی کمرنگتر بودە. که این جای نگرانی دارد و باید آموزش‌دهندەها در این زمینه احساس مسئولیت بیشتری داشته باشند. چرا که وضعیت کرماشان با توجه به چندفرهنگی بودن آن کمی فرق می‌کند و همین باعث می‌شود دقت و توجه بیشتری نسبت به کرماشان شود و تلاش مضاعف هم می‌طلبد.

 

اگر بخواهیم روند آسیمیلاسیون را در سال‌ها یا دهەهای اخیر ارزیابی کنیم، وضعیت کنونی را چگونه می‌بینید؟

بر خلاف تصور بسیاری از فعالین ادبی کورد، کە معمولا در پاسخ بە این سوال می‌گویند وضعیت بە نسبت سال‌های قبل بهتر شدە بە اعتقاد بندە روند آسمیلاسیون در سال‌های اخیر شتاب بیشتری گرفتە و متٲسفانە برای مردمی کە دغدغەهای بسیار اساسی‌تر و حیاتی‌تری در زندگی خودشان دارند، مقولەی یادگیری زبان کوردی از اهمیت واقعی خودش بە هیچ عنوان برخوردار نیست.

اما تنها نکتە مثبت و امیدوار کنندەای کە در این قسمت از بحث وجود دارد این است کە خوشبختانە در این سال‌ها گروهی از جوانان فعال و دلسوز ادبیات کوردی کمر همت بە حفظ زبان کوردی بستەاند و تعدادشان هم روز بە روز در حال افزایش است. که اگر همین روند ادامه پیدا کند می‌توانیم به زبان کوردی در کرماشان امیدوارتر باشیم و حتی در آینده بتوانیم به عنوان یک قطب در کوردستان در این حوزه به آن نگاه کنیم.