چالش‌های تحصیلی دختران روستایی؛ تقابل کار و کودک همسری
شرایط آموزشی برای دانش‌آموزان دختر در مناطق روستایی و جوامع مختلف، تفاوت‌های قابل توجهی را نشان می‌دهد. در حالی که برخی از خانواده‌ها اهمیت ویژه‌ای به تحصیلات فرزندان دختر خود قائل هستند، گروهی دیگر از والدین، دختران خود را از ادامه تحصیل باز می‌دارند.
سیلفا ابراهیم
منبج- زنان ساکن در منطقه منبج، واقع در شمال و شرق سوریه، بر این باور هستند که برخی مفاهیم نادرست، از جمله آداب و رسوم منسوخ در جامعه، تأثیرات منفی قابل توجهی بر آینده دانش‌آموزان، به ویژه دختران، بر جای می‌گذارد. علاوه بر این، در برخی جوامع، این باور نادرست همچنان پابرجاست که ادامه تحصیل دختران امری شرم‌آور تلقی می‌شود.
دانش‌آموزان دختر ساکن در مناطق روستایی، ایام تابستان را عمدتاً به فعالیت‌های کشاورزی و دامداری اختصاص می‌دهند تا به تأمین درآمد خانواده‌های خود کمک کنند. در عین حال، گروهی از این دانش‌آموزان، اوقات خود را در مؤسسات آموزشی صرف ارتقای سطح دانش و مهارت‌های خویش می‌نمایند. با این وجود، مشکل عمده‌ای که برخی از دانش‌آموزان دختر در مناطق روستایی با آن مواجه هستند، ممانعت از ادامه تحصیل توسط خانواده‌هایشان است. این امر با هدف به کارگیری آنان در فصول تابستان و زمستان برای تأمین معاش خانواده صورت می‌پذیرد، در حالی که پیامدهای منفی ناشی از گسترش جهل در جامعه نادیده گرفته می‌شود. مسئله حادتری که دانش‌آموزان دختر زیر ۱۸ سال با آن روبرو هستند، پدیده ازدواج در سنین پایین است که منجر به نادیده گرفتن آمال و آرزوهایشان می‌گردد.
در خصوص وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان دختر در مناطق روستایی، عبیر برهو، معاون ریاست مشترک هیئت آموزش و پرورش منطقه منبج واقع در شمال و شرق سوریه، اظهار داشت: «در ابتدای هر نیمسال تحصیلی، شاهد کاهش قابل توجهی در تعداد دانش‌آموزان دختر نسبت به نیمسال پیشین هستیم. این امر عمدتاً ناشی از اشتغال آنان به فعالیت‌های کشاورزی فصلی، نظیر برداشت زیتون و سایر محصولات است. علاوه بر این، برخی از دانش‌آموزان در طول ساعات رسمی آموزشی غیبت می‌کنند، زیرا خانواده‌هایشان اولویت را به کار نسبت به تحصیل می‌دهند. همچنین در موارد متعددی، شاهد ازدواج دختران در سنین پایین هستیم.»
وی خاطرنشان کرد که نظام آموزشی شامل سه مقطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان است و با ارتقا به هر مقطع بالاتر، کاهش چشمگیری در تعداد دانش‌آموزان مشاهده می‌شود. این امر به دلیل امتناع بسیاری از خانواده‌ها از ادامه تحصیل دخترانشان در مقاطع بالاتر است.
در خصوص علل زیربنایی این پدیده، عبیر برهو چنین توضیح داد: «گروهی از والدین، بدون در نظر گرفتن تأثیرات آتی بر زندگی فرزندانشان، تحصیل را امری کم‌ارزش تلقی می‌کنند. در این نقطه است که برخی مفاهیم نادرست موروثی در جامعه نمود پیدا می‌کند؛ مفاهیمی که تأثیر قابل توجهی بر آینده دانش‌آموزان، به ویژه دختران، بر جای می‌گذارد. در بسیاری از جوامع، این باور نادرست همچنان پابرجاست که ادامه تحصیل برای یک دختر امری شرم‌آور محسوب می‌شود.» او تأکید کرد که دانش و آگاهی نقش بسزایی در توسعه و پیشرفت جامعه ایفا می‌کند، زیرا جامعه نیازمند معلمان، پزشکان و وکلاست و این افراد نمایندگان آینده جوامع هستند.
عبیر برهو اظهار داشت که جامعه باید به هر دو جنسیت اهمیت یکسان قائل شود و آنها را بر اساس اصول صحیح پرورش دهد تا بتوانند وضعیت خود را بهبود بخشند. او تأکید کرد: «زن از اهمیت کمتری نسبت به مرد برخوردار نیست، بلکه برعکس، او پرورش‌دهنده نسل‌ها در خانه و آموزش‌دهنده آنها در مدارس است. از این رو، باید به نقش و تأثیرگذاری او در پیشرفت جامعه اهمیت ویژه‌ای داده شود.» عبیر برهو بر این باور است که مشارکت فرزندان در تأمین معاش خانواده در فصل تابستان امری نکوهیده نیست، اما این امر نباید منجر به محرومیت آنان از تحصیل گردد.
سوسن عبود، مدیر مشترک مدرسه کسره واقع در حومه منبج، اظهار داشت: «اکثریت خانواده‌های ساکن در شهر ابوقلقل و روستاهای اطراف آن، اهمیت ویژه‌ای برای تحصیل دختران قائل هستند. تنها درصد اندکی از خانواده‌ها هستند که مانع ادامه تحصیل دختران خود می‌شوند.»
سوسن عبود به منظور تغییر نگرش این گروه اندک از خانواده‌ها، بر ضرورت برگزاری جلسات آگاهی‌بخشی با دانش‌آموزان دختر تأکید نمود. هدف از این جلسات، تشویق دانش‌آموزان به درک اهمیت تحصیل، افزایش اعتماد به نفس و تقویت شخصیت آنان برای دستیابی به آمال و آرزوهایشان است.
سوسن عبود خاطرنشان کرد که از میان مسائل اجتماعی تحت نظارت خانه زنان، ۶۰ درصد موارد مربوط به ازدواج کودکان است. این آمار صرفاً شامل مواردی است که با مشکل مواجه شده و به این مرکز مراجعه کرده‌اند، و موارد گزارش نشده را در بر نمی‌گیرد.
حجه خلف، زن ۶۱ ساله، در خصوص واقعیت تحصیلی نسل خود چنین اظهار داشت: «در دوران کودکی ما، تحصیل مشترک دختران و پسران امری مذموم تلقی می‌شد. این نگرش ناشی از آداب و رسوم کهنه‌ای بود که در جامعه ما ریشه دوانده بود. اما امروزه، ما تلاش می‌کنیم تا آنچه را از دست داده‌ایم، از طریق فرزندان و نوادگان خود جبران نماییم. دوران منع تحصیل دختران سپری شده است.»
او خاطرنشان کرد که در روستای محل سکونتشان، بسیاری از دختران به خانواده‌های خود در امور کشاورزی و دامداری یاری می‌رسانند، اما با آغاز سال تحصیلی، تمام توجه خود را معطوف به تحصیلشان می‌کنند.حجه خلف تأکید کرد: «اکنون بر این باوریم که سلاح اصلی یک دختر، تحصیلات و فرهنگ اوست.»
در ارتباط با مسئله ازدواج دختران در سنین پایین، حجە خلف توضیح داد که برخی خانواده‌ها اقدام به ازدواج دخترانشان در سنین کم می‌کنند، امری که از نظر او نادرست است. محروم ساختن دختران از تحصیل و آرزوهایشان و قرار دادن آنها تحت مسئولیت‌های سنگینی همچون ازدواج و سایر امور، منجر به بروز مشکلات اجتماعی متعددی از قبیل طلاق، تعدد زوجات و موارد خشونت می‌گردد. وی نقش مادران را که مهم‌ترین عامل در هدایت دختران به مسیر صحیح هستند، ستود و تأکید کرد که مادران باید نسبت به اهمیت تحصیل و مخاطرات ناشی از جهل، همچنین پیامدهای منفی ازدواج کودکان، آگاهی کافی داشته باشند.
فاطمه بکو، دانش‌آموز ساکن روستای مدنه در حومه منبج، در خصوص نحوه گذران اوقات خود در فصل تابستان چنین اظهار داشت: «در این ایام، به مادرم در برداشت سبزیجات از باغ یاری می‌رسانم و همچنین در انجام امور منزل به او کمک می‌کنم. اما با آغاز فصل زمستان و شروع سال تحصیلی، تمام تمرکز خود را معطوف به تحصیلاتم می‌نمایم. مادرم نیز مشوق من در اهتمام به امر تحصیل است، به گونه‌ای که توانسته‌ام به یکی از دانش‌آموزان ممتاز تبدیل شوم.»
ریم بکو، دانش‌آموز دیگری، توضیح داد که همانند خواهرش به خانواده در امر چوپانی گوسفندان و نگهداری از باغ کمک می‌کند: «در فصل تابستان، در فعالیت‌های چوپانی و دوشیدن گوسفندان به خانواده‌ام یاری می‌رسانم و حتی در تهیه مواد غذایی مورد نیاز برای فصل زمستان نیز مشارکت می‌کنم. با این حال، به محض بازگشایی مدارس، تمام توجه خود را به امر تحصیل معطوف می‌دارم.»
از سوی دیگر، حنین حج جاسم، دانش‌آموز کلاس ششم ابتدایی، بیان داشت: «در فصل زمستان، اولویت اصلی من پیشبرد امور تحصیلی است. اما در ایام تابستان، به منظور ارتقای سطح تحصیلی خود، در دوره‌های آموزشی شرکت می‌کنم. علاوه بر این، اوقات خود را میان مطالعه داستان، انجام تمرینات ورزشی و تفریح با دوستان تقسیم می‌نمایم.»