از نسل‌کشی تا رستاخیز فرهنگی؛ بازیابی هویت ارمنی در دیرالزور
در اقدامی تاریخی با هدف سازماندهی دوباره صفوف و بازیابی هویت فرهنگی از دست رفته، در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۲ تأسیس شورای اجتماعی ارمنی در استان دیرالزور منطقه شمال و شرق سوریه اعلام شد.
زینب خلیف
دیرالزور - تأسیس این شورا بخشی از طرحی گسترده‌تر برای احیای عناصر ملی و دینی در چارچوب «ملت دموکراتیک» است. این چارچوب، تکثرگرایی و حقوق همه مردم در منطقه شمال و شرق سوریه را تضمین می‌کند. ارمنی‌ها دهه‌های طولانی در سایه زندگی کردند و به اجبار در بافت عشیره‌ای عربی دیرالزور ادغام شدند. آنها هیچ فرصتی برای به نمایش گذاشتن ویژگی‌های فرهنگی و زبانی خود نداشتند. این ابتکار آمده است تا صدا، نقش و جایگاه از دست رفته را به آنان بازگرداند.
نوشیک سرکیس، ریاست مشترک اتحادیه شورای ارمنی‌ها در منطقه دیرالزور، می‌گوید این تأسیس بخشی از تلاش‌های یکپارچه جامعه ارمنی در منطقه شمال و شرق سوریه است. هدف آنها بازیابی حضور فرهنگی و تمدنی پس از دهه‌ها حاشیه‌نشینی و ادغام اجباری است که نتیجه نسل‌کشی دولت عثمانی علیه ارمنی‌ها در سال ۱۹۱۵ بوده است.
او تأکید می‌کند که تأسیس این شورا رویدادی منفرد نیست، بلکه بخشی از طرحی گسترده‌تر برای توانمندسازی گروه‌های ملی و دینی در چارچوب «ملت دموکراتیک» است. این طرح بر تکثرگرایی سیاسی و به رسمیت شناختن حقوق همه مردم استوار است.
به گفته نوشیک سرکیس، ارمنی‌ها در دیرالزور دهه‌ها در شرایط ظالمانه زندگی کردند و به اجبار در ساختار عشیره‌ای عربی ادغام شدند. این شرایط فرصت ابراز فرهنگ و هویت را از آنان گرفت، تا اینکه این ابتکار آمد تا صدا و جایگاهشان را به آنها بازگرداند.
نوشیک سرکیس می‌افزاید که حضور ارمنی‌ها در دیرالزور از سال ۱۹۱۸ آغاز شد، زمانی که برای فرار از قتل‌عام‌های عثمانی به این منطقه پناه آوردند. او خاطرنشان می‌کند که بیشتر پناهندگان، کودکان زیر پانزده سال بودند.
سیاست حذف و تضعیف فرهنگی
نوشیک سرکیس توضیح می‌دهد که سیاست رژیم سوریه عمداً بر حذف و تضعیف فرهنگی متمرکز بود. این سیاست بدون احترام به ویژگی‌های خاص ملل مختلف اجرا می‌شد و به از بین رفتن هویت ارمنی و ادغام اجباری ارمنی‌ها در فرهنگ غالب عربی انجامید. او تأکید می‌کند که ظهور پروژه ملت دموکراتیک و اصل برادری ملت‌ها، فرصتی تاریخی ایجاد کرده است. این فرصت، آزادی سازماندهی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را به ارمنی‌ها بازگردانده است.
تأسیس و گسترش شوراهای ارمنی
به گفته نوشیک سرکیس، نخستین شورای ارمنی در سال ۲۰۲۰ در شهر الحسکه تأسیس شد. پس از آن، شوراهای دیگری در تل تمر، تربسپی ، رقه، قامشلو و در نهایت دیرالزور ایجاد شدند.
او توضیح می‌دهد که این شورا از چندین کمیته تشکیل شده است: کمیته زنان ارمنی، کمیته جوانان و ورزش، کمیته روابط، و کمیته میراث و هنر. شورا در فعالیت‌های خود بر اصل برادری ملت‌ها تکیه می‌کند. این در شرایطی است که تعداد زیادی از ارمنی‌ها در منطقه حضور دارند و ترکیه همچنان جنایت نسل‌کشی را انکار می‌کند.
نوشیک سرکیس می‌افزاید که شورا اقدام به سرشماری ارمنی‌ها و برقراری ارتباط میان آنها با اداره خودمدیریتی و سازمان‌های بشردوستانه کرده است. همچنین این شورا تلاش می‌کند زبان و آداب و رسوم ارمنی را احیا کند و آنان در زندگی فرهنگی مشترک منطقه شمال و شرق سوریه مشارکت فعال داشته باشد.
تقویت روابط با عشایر
نوشیک سرکیس بر نقش محوری شورا در تقویت روابط تاریخی بین ارمنی‌ها و عشایر عرب تأکید می‌کند. او یادآور می‌شود که عشایر عرب در گذشته از ارمنی‌ها استقبال کردند و امروز، شورا به تقویت این روابط از طریق پروژه‌های همکاری مشترک ادامه می‌دهد.
او همچنین توضیح می‌دهد که اتحادیه زنان ارمنی دفتر مستقلی دارد که به توانمندسازی زنان ارمنی اختصاص یافته است. این زنان، مانند دیگر زنان در سوریه، از حاشیه‌نشینی سیاسی و اجتماعی رنج برده‌اند. فعالیت‌های این دفتر شامل افزایش آگاهی از حقوق زنان از طریق برگزاری سمینارها، سخنرانی‌ها و بازدیدهای میدانی است.
نوشیک تاکید می‌کند که اتحادیه در آگاهی‌رسانی درباره مسائل حساس نقش بسزایی ایفا نموده است. این مسائل شامل ازدواج کودکان، چندهمسری، طلاق خودسرانه و آموزش زنان می‌باشد. همچنین اتحادیه به زنان درباره نهادهای حمایتی مانند خانه زنان، اتحادیه زنان ارمنی و انجمن زنان زنوبیا اطلاع‌رسانی کرده است.
او یکی از مهم‌ترین چالش‌های شورا را ادغام ارمنی‌ها در جامعه عربی می‌داند. این ادغام باعث از دست رفتن هویت فرهنگی و زبانی آنها شده است. به همین دلیل، شورا امروز بر چند محور اصلی تمرکز دارد: آموزش زبان ارمنی به کودکان، احیای میراث فرهنگی از طریق تئاتر و فولکلور، و مستندسازی واقعه نسل‌کشی.
ارتباط با دیاسپورای ارمنی
نوشیک سرکیس می‌افزاید که شورا در حال تلاش برای برقراری ارتباط با ارمنی‌های دیاسپورا است. همچنین آنها برای به رسمیت شناختن بین‌المللی نسل‌کشی انجام شده توسط دولت عثمانی تلاش می‌کنند.
او آشکار می‌کند که فعالیت شورا به هفت روستای آزاد شده پس از فروپاشی رژیم سوریه گسترش یافته است. در این روستاها، ارمنی‌ها سرشماری می‌شوند، با اداره خودمدیریتی آشنا می‌گردند و امور اداری آنها تسهیل می‌شود. همچنین سخنرانی‌هایی برای افزایش آگاهی فرهنگی برگزار می‌شود.
نوشیک سرکیس تأکید می‌کند که زنان در سایه اداره خودمدیریتی به جایگاه شایسته خود دست یافته‌اند. این پیشرفت از طریق نظام ریاست‌های مشترک محقق شده است. این در حالی است که پیش از این، زنان تحت سیاست تک حزبی رژیم سوریه به حاشیه رانده شده بودند.
تغییر ذهنیت مردسالارانه
نوشیک سرکیس خاطرنشان می‌کند که ایجاد تغییر اجتماعی در محیط عشایری مانند دیرالزور کار آسانی نبوده است. با این حال، تلاش‌های آگاهی‌بخشی شروع به نتیجه دادن کرده است. این تغییرات حتی در میان مردان و در مسائلی مانند چندهمسری و ازدواج اجباری نیز مشهود است.
در پایان، نوشیک سرکیس تأکید می‌کند که ارمنی‌ها در دیرالزور و در سراسر منطقه شمال و شرق سوریه، در کنار تمام خلق‌های منطقه ایستاده‌اند. هدف آنها ساختن جامعه‌ای دموکراتیک، منسجم و شکوفاست که حقوق و آزادی‌ها را برای همه بدون استثنا تضمین کند.
تأسیس شورای اجتماعی ارمنی در دیرالزور فراتر از ایجاد یک نهاد جدید در ساختار اداره خودمدیریتی است. این اقدام، نمادی از مقاومت فرهنگی و هویتی است که پس از یک قرن محو شدن و پراکندگی، دوباره جان می‌گیرد. جامعه ارمنی از طریق این شورا ثابت کرده است که حافظه تاریخی پاک نمی‌شود و قتل‌عام‌ها پایان راه نیستند، بلکه آغازی برای مبارزه‌ای طولانی در راه به رسمیت شناخته شدن و عدالت می‌باشند.