آیین یاری، زن، تاریخ و اکنون در گفت‌وگو با یک تحلیلگر
جامعەی یارسان در حال حاضر هر روز از واقعیات اعتقادی خود دورتر می‌شود و در مقابل یک نسل‌کشی سفید قرار گرفتە است.
ژوان کرمی
کوزران - «جامعەی یارسان در حال حاضر هر روز از واقعیات اعتقادی خود دورتر می‌شود و در مقابل یک نسل‌کشی سفید قرار گرفتە است کە ضربات انکار ناپذیری بر واقعیت وجودی این جامعە وارد کردە است». این‌ها بخشی از سخنان تکان‌دهندەی "س.ب" یک تحلیلگر اجتماعی است که وضعیت آیین یاری و جامعەی یارسان را در روژهلات و باشور کوردستان و ایران و عراق به طور کلی بررسی می‌کند و همچنین جایگاه و وضعیت زن را در این آیین و جامعه برای ما و خوانندگان تشریح نموده است.
در تاریخ ملل خاورمیانە هرچه به عقب برمی‌گردیم، بیشتر با فرهنگی مادرسالار مواجە می‌شویم. آثار این فرهنگ را در بسیاری از ادیان و رسوم کهن می‌توان دید. دیدگاه آیین یارسان را نسبت به زنان چگونە ارزیابی می‌کنید؟
آیین یارسان همواره دارای دیدی برابر نسبت به جایگاه مردان و زنان در جامعە بودە است. در طول تمام دورەهای ذاتی یارسان همواره یک زن در کنار مردان حضور داشته کە از لحاظ آیینی این زن نقشی کلیدی در آن زمان داشته است. فلسفەی آیین یارسان هم همواره بر برابری حقوق زنان و مردان تٲکید کرده است. با توجه به متون کلام که در آنها به صراحت اعلام شده است مردان و زنان هیچ تفاوتی ندارند «تەوفیرشا نیەن کوڕ و کناچێ» یا در زمان سلطان سحاک و آشکار شدن دین یارسان کە یکی از اختلافات اصلی بین سلطان و برادرانش، تٲکید ایشان بر برابر بودن سهم الارث زنان و مردان بودە است و در کلام ایشان آمدە است کە من آیینی را برپا می‌دارم کە در آن جایگاه زن و مرد هیچ تفاوتی ندارد و دارای حقوق برابر در جامعە می‌باشند.
آیین یارسان همچون دیگر ادیان کهن همیشه تحت فشار و آماج سرکوب اسلام سیاسی و حکومت‌های دینی بوده است که در برهەهای بسیاری به ویژه برای ایزدیان به نسل‌کشی نیز انجامیده است. وضعیت کنونی جامعەی یارسان تحت سلطەی حکومت دینی چگونە است؟
به طور قطع زندگی تحت سلطەی دیگری همواره باعث ضربە خوردن هر اتنیکی از ملی تا مذهبی می‌شود و جامعەی یارسان نیز از این قانون طبیعی بسیار ضربە خوردە است. اگر از لحاظ جغرافیایی به موضوع نگاه کنیم می‌بینیم کە در باشور کوردستان کوردهای یارسان در نواحی مرزی و حاشیەای بین عرب و کورد متمرکز شدەاند. در ایران و روژهلات کوردستان هم علیرغم اینکە از نظر جمعیتی بعد از مسلمانان دومین اتنیک مذهبی این جغرافیا هستند، در هیچ کجا نامی از یارسان بردە نمی‌شود و همواره هویت آنها انکار شدە و در برخی مواقع از طرف حاکمیت دینی بە عنوان مسلمانان شیعی از آنها نام بردە می‌شود. عدم امکان استخدام در شغل‌های دولتی و حکومتی، تحقیر و اجبار بە انجام مناسک مذهبی مسلمانان در مدارس، ادارات و تحقیر سربازان یارسانی در پادگان‌های نظامی، عدم توسعە اقتصادی مناطق یارسان نشین، عدم استخدام مردان و زنان یارسانی در اکثر مراکز دولتی و... منجر به ضربات روحی و انکار دو جانبەای هم از طرف حاکمیت و هم خانوادەهای یارسانی شدە است. بسیاری از خانوادەهای یارسانی هویت واقعی خود را مخفی می‌کنند و فرزندانشان را مجبور به پنهان کردن اعتقادتشان در جامعە می‌کنند. بارها و بارها هم شاهد خودکشی و خودسوزی‌های یارسانیان در اعتراض به توهین‌های حاکمیت بودەایم کە متٲسفانە کوچکترین تٲثیری بر شرایط جامعەی یارسان نگذاشتە است. در کل جامعەی یارسان در حال حاضر هر روز از واقعیات اعتقادی خود دورتر می‌شود و در مقابل یک نسل‌کشی سفید قرار گرفتە است کە ضربات انکار ناپذیری بر واقعیت وجودی این جامعە وارد کردە است.
تقویت گفتمان زنانە در قرن جاری چه تحولاتی در جامعەی یارسان در رابطه با موضوع جنسیت ایجاد نموده است؟ روند موجود را منفی یا امیدبخش ارزیابی می‌کنید؟
در چند دهەی اخیر با رشد جامعەی یارسان از نظر علمی و فرهنگی و با ورود زنان یارسان به دانشگاه و بازار کار حقوق زنان بیشتر به رسمیت شناخته شده و از طرف مردان هم مورد حمایت قرار گرفته‌اند. حضور زنان یارسان در عرصەهای مختلف هنر و موسیقی به خصوص در حوزەی تنبورنوازی که از دیرباز در فرهنگ جامعەی یارسان وجود داشته و اکنون شناخته شدەتر و برجستەتر از هر زمانی است نیز، گویای این مطلب است.
انقلاب ژن ژیان ئازادی علیرغم اینکه نتوانستە است به تغییرات سیاسی قابل توجهی منجر شود، اما برخی ناظران بر این باورند که توانستە است تغییرات فرهنگی و اجتماعی جدی ایجاد نماید. تٲثیر آن در سطح خانواده و جامعەی یارسان چگونه بوده است؟
به عقیدەی من اساسا زنان یارسان درگیر مسئلەای بە اسم حجاب و حجاب اجباری نبودەاند! طبیعتا مانند اکثر مناطق دیگر سختگیری‌هایی نسبت به زنان وجود داشته، اما بیشتر علل بیرونی بانی این سختگیری‌ها بودە است.
زنان یارسانی با پوشش کوردی و سربند همواره پوششی راحت و قابل قبول داشته‌اند و می‌توان گفت تٲثیری که این انقلاب برای زنان یارسان داشته، درواقع تلاش برای رسیدن به حقوق خود در خارج از فرهنگ کوردی و یارسان و به دست آوردن اعتمادبەنفس و عزت نفس بیشتر برای به دست آوردن حقوق برابر با زنان فرهنگ‌های دیگر است.
در پایان به عنوان یک زن، به عنوان یک یارسان و در نهایت به عنوان بخشی از جامعەی کوردستان، چە پیامی برای دیگر زنان دارید؟
از زنان یارسان و زنان کوردستان می‌خواهم با تلاش برای رشد و پیشرفت خود، با حفظ فرهنگ و آیین و آداب و رسوم خود و سعی و تلاش در جهت رسیدن به دستاوردهای علمی و رشد سیاسی و فرهنگی؛ جایگاه واقعی خود را در جامعه پیدا کنند.