‘Cinsiyetçi’ oyuncaklara karşı alternatif amigurumi oyuncaklar
Oyuncak rafları yetişkinler dünyasındaki cinsiyetçi kalıpların ve eşitsizliklerin bir yansıması… Bir oyuncak dükkânına girdiğimiz zaman oyuncak temizlik setlerinin ve yemek takımlarının kız çocuklarının reyonunda olduğunu görürüz. Kız çocukları bu oyuncakların kendileri için üretildiği algısına kapılarak ister istemez bu tür oyuncaklara yönelirler. Günün sonunda kız çocukları araba, uçak gibi oyuncaklardan uzak tutulduğu için yeteneklerini teknoloji alanında değil, bebek bakımı, yemek pişirme, temizlik gibi alanlarda geliştirmek zorunda kalıyor. Yani kız çocuklarına verilen mesaj “Sen evde otur, çocuk büyüt, yemek ve temizlikle ilgilen” oluyor. İşte bu öğretilmiş cinsiyetçi rollere karşı amigurumi oyuncaklar var.
ZEYNEP AKGÜL
Ankara- Mavi-Pembe renk kodlamalarıyla erkekler ve kızlar için bambaşka dünyalar yaratılıyor. Bebek arabaları, oyuncak evler, elektrikli süpürge, fırın gibi ev aletleri pembe raflarda satıldığında ev ve bakım işlerinin kızların sorumluluğunda olduğunu söylüyor. Bu pazarlama stratejisi çocukların seçeneklerini daraltıyor, potansiyellerini kısıtlıyor ve çocuklar arasında cinsiyet üzerinden ilerleyen bir ayrımcılığa yol açıyor.
Çocukların bilimsel beceriler ve eleştirel düşünceyi destekleyen tüm oyuncaklara eşit erişimleri oldukları sürece çocukların pembeyi veya maviyi sevmelerinde hiçbir sorun yok. Sorun, pembe-maviyi pazarlama stratejisinde. Bu pazarlama alışkanlığı, kız ve erkek çocuklarının aynı oyuncaklardan hoşlanamayacağını, erkeklerin ev işleriyle veya çocuk bakımıyla, kızların mühendislik veya bilimle ilgilenmediğini kabul ediyor ve ettiriyor. İşte bana kalırsa, amigurumi oyuncaklar bu ezberleri ve kalıpları bozuyor.
“Çocukluk dediğimiz süreç, çocuğun toplumsallaştığı, sosyalleştiği ve yaşamı algıladığı bir dönem. Nasıl inşa edilirse kişiliği de ona göre şekillenecektir. Yaşadığı toplumsal ve kültürel özelliklere özgü bir kişilik yaratılmış olacaktır.” diyen Sosyolog Ezgi Sıla İpek ile oyun ve oyuncağın çocukların gelişimi üzerindeki etkilerini, cinsiyetçiliğe karşı olan amigurumi oyuncakların dünyasını ve amigurumi ile tanışma hikâyesini konuştuk.
• Amigurumi ile yolculuğunuz nasıl başladı? Çocuk cinsel istismarı ve çocuk hakları üzerine çalışmalar yapmanız mı sizin amigurumi oyuncaklar örmenize neden oldu?
Örgü ile aram aslında evvelden beri iyiydi. Zaman zaman hiç elime almadığım, aldığım zamanlarda da bırakmadığım oluyordu. Ağırlıklı olarak şiş ile örülen örgüleri örüyordum. Tığ işiyle sonradan ilgilendim. Motifli battaniye örmekle başladım, sonra amigurumiyi keşfettim. Amigurumiye kendim için oyuncak örmek isteğiyle başladım diyebilirim. Daha sonra tez çalışmasına başlayınca ve oyuncaklardaki anlam ve manayı görünce daha bir ilgili oldum. Bir zaman sonra da bu hobim oldu ve geliştirmeye başladım.
“Çocuk yetişkin dünyasının birçok koduna maruz kalıyor”
• Bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik ile ilgili oyuncaklar çoğu zaman erkek çocuklar için tasarlanıyor. Kız çocukları için uygun görülen oyuncaklar ise evcilik takımı, Barbie bebekler, çay-kahve takımları gibi daha çok ev içi ile sınırlı kalacak biçimde tasarlanmış oyuncaklar. Yani kız çocukları bu oyuncaklarla evin içine hapsediliyor. Aslında bize dayatılan bu toplumsal roller oyun süreci ile başlıyor diyebilir miyiz?
Kesinlikle… Çocuk doğduğu andan itibaren yetişkin dünyasının birçok koduna maruz kalıyor. Çocuğa aitmiş gibi bir yaşam ama aslında değil. Çocuk, sosyolojide çocukluk olarak kavramsallaştırdığımız bir sürecin içinde yetişkin yaşamına ve toplumsal rol modellere göre yetiştiriliyor. Yetişkin yaşamının normlarına göre bir kişilik inşası söz konusu. Çocukluk dediğimiz süreç, çocuğun toplumsallaştığı, sosyalleştiği ve yaşamı algıladığı bir dönem. Nasıl inşa edilirse kişiliği de ona göre şekillenecektir. Yaşadığı toplumsal ve kültürel özelliklere özgü bir kişilik yaratılmış olacaktır.
“Oyuncak yaparken renklere dikkat ediyorum!”
• Amigurumi oyuncaklar plastik ve cinsiyetçi oyuncaklara karşı bir alternatif de aynı zamanda. Oyuncak seçimindeki cinsiyetçi yaklaşımlar çocukların psikolojisini nasıl etkiliyor?
Bence şiddet içerikli oyuncaklar en tehlikeli olanları. Çocuğu şiddete eğilimli bir hale getirirken hayatın olağan bir parçasıymış gibi düşündürüyor. Örneğin amigurumide böyle bir şey yok. Ağırlıklı olarak bebek ve hayvan tasarımları var. Benden oyuncak istendiğinde ördüğüm renklere bile dikkat ediyorum. Kâr amaçlı düşünüldüğünde iş farklı bir yöne kayabiliyor. Hobi olarak kaldığında ise prensiplerin oluyor.
• Son zamanlarda ebeveynler çocuklarına oyuncak alırken oldukça tedirgin. Bu nedenle Amigurumi oyuncaklara ilgi arttı diyebilir miyiz?
Yaklaşık 10-11 aydır sosyal medyayı aktif kullanıyorum. Talep artmış belli oluyor. Ama amigurumi oyuncaklar diğer oyuncaklara göre biraz lükse de kaçıyor. Doğal çünkü ciddi bir zaman ve emek istiyor. Kullanılan malzemeler de normal iplerden daha pahalı. Alabilenler kadar alamayanlar da var. Fakat örmeyi bilen herkesin yapabileceği bir şey. Birçok anlatım videoları var, oradan bile bakılıp örülebilir. Ekonomik sıkıntısı olanlar satın almak yerine uygun bir ip alıp rahatlıkla örebilir.
“Yaratıcılık ve analitik zekâyı zorluyor”
• Amigurumi de pek çok teknik var. Bir çalışmada birden fazla tekniği bir araya getirmeniz gerekiyor galiba? En çok hangi tekniği kullanıyorsunuz?
Amigurumide birçok teknikten ziyade çok fazla tasarım ve çeşit var. Bu tasarımlar için sık iğne dediğimiz tekniği kullanıyoruz ama bu sık iğnenin sayıları, eksilmeleri, arttırmaları hep birbirinden farklı. Şekillerin ortaya çıkması için bunları iyi kullanmak gerekiyor.
Biraz da yaratıcılığı ve analitik zekâyı zorluyor. Genelde kadınların duygusal zekâ seviyesinin yüksek olduğunu söylerler ama bu oyuncakların farklılıklarına bakıldığında kadınların analitik zekâ seviyesinin ne güzel şeyler yarattığını görebiliyoruz. Belirli kalıpları öğrenirken genelde sık iğne kullanıyoruz ama atkı, elbise ve çanta için tırabzan dediğimiz bir tığ tekniğini kullanıyoruz.
• İp, şiş, keçe, ahşap, boya vs. gibi temel malzemelerinizin yanında karaktere özel eklemeleri yaparken değişik malzemeler kullanılıyor. Peki, siz hangi malzemeleri bir araya getiriyorsunuz?
Mümkün oldukça kimyasal bir madde kullanmamaya çalışıyorum. Güvenli gözler dediğimiz aksesuarları ve aparatları kullanıyorum. Genelde ahşap düğme kullanıyorum. Ayrıca paketlemelerine özen gösteriyorum. Tabi bir de allık sürmeyi unutmuyorum.