SORGUL ŞÊXO

Türkiye, IŞİD, Baas rejimi, KDP ve Ortadoğu ile Suriye'de faaliyet gösteren birçok farklı hegemonik güç, perde arkasında Demokratik Özerk Yönetim Projesi’ne karşı derin bir savaş yürütüyor. Nehir ve istasyon sularında kesinti yapılması ya da yeterli miktarın verilmemesi savaşın bir parçası olarak görülüyor.

Suriye'deki Xabûr Nehri’nin alanı, bu bölgede inşa edilen birçok medeniyete uzanan arkeolojik alana ve höyüklere sahip. Ayrıca Arami, Mitani, Asur, Amori, Süryani, Keldani gibi uygarlıklara tanıklık etmiş. Aynı zamanda nehir çevresinde çok sayıda arkeolojik sit alanı ve antik tepeler bulunuyor. Bunlardan biri de Til Xelef tepesi. Bu bölge, Cizîrê Bölgesi ile birlikte, Suriye'de Xabûr Nehri boyunca ortaya çıkan ve gelişen insanlık tarihinin en önemli uygarlıklarından biri olarak kabul ediliyor. Aynı zamanda insanlığın beşiği olarak da tanımlanıyor.

Xabûr, Suriye’nin Cizîrê ile Kuzey ve Doğu Suriye’nin başlıca nehirlerinden. Fırat Nehri'nin en önemli kaynaklarından biri. Suriye'nin yukarı ve aşağı tepeleri arasında adeta bir bağlantı alanı oluşturuyor.

Toprağın arkadaşı

Xabûr, toprağın arkadaşı anlamına geliyor. Xa, arkadaş, yoldaş Bûr ise işlem görmemiş toprak anlamını taşıyor. Serêkaniyê'den Til Temir, Hasekê ve Derazor'a kadar olan nehrin uzunluğu 320 km. Xabûr Nehri suyu Serêkaniyê’den Til Temir’e geliyor, oradan da Hesekê’ye gidiyor ve Ceqceqê suyuna karışıyor. Daha sonra ise Dêrazor’da Fırat Nehrine akıyor ve oradan Irak topraklarına uzanıyor.

Sadece kışın nehir akıyor

Xabûr Türkiye'deki Karadağ Dağ eteğindeki Eyn Xezal kaynağı olan Xabûr’un eski kaynaklarından oluşmuş. İlk zamanlar suları sınırlı miktarda Serêkaniyê’deki Til Xelef’in doğusuna akıyordu. Ancak Türkiye kendi topraklarında Xabûr Nehri üzerine baraj kurduğu ve birçok yer altı kuyusu kazdığı için Xabûr Nehri’nin suyu Suriye'ye istenilen oranda akmıyor. Nehir sadece fazla yağışların olduğu kış aylarında yükseliyor. Yazın nehir kuruyor. İnsanlar eskiden beri Xabûr suyunu tarım alanlarını sulamak için kullanıyorlardı.

Su sözleşmesi ihlal ediliyor

Türkiye'nin Suriye ile imzaladığı Fırat Nehri su paylarının dağıtımına ilişkin anlaşmanın ihlali, su miktarının büyük bir kısmının çalınması, Xabûr Nehri ve kollarının kurumasına neden oldu. Xabûr Nehri kıyısındaki tarım projelerinin durdurulması sonucunda geniş tarım arazileri yatırım dışı bırakıldı. Türkiye, Fırat Nehri’nden saniyede 200 metreküp su veriyor. Bu suyu kendinde topladığı anlamına geliyor. 1987'de Türkiye, Suriye ve Irak arasında imzalanan anlaşmaya göre Türkiye'nin saniyede 500 metreküp Fırat suyunu Suriye'ye salması gerekiyor. Bu pay sadece Suriye için değil Irak içinde geçerli.

Xabûr’da neden sel oldu?

IŞİD’in Erdoğan ile ilişkilerini ortaya koyan çok sayıda belge var. 2014’teki Kobanê savaşında Türkiye ile IŞİD ilişkileri ilk kez ortaya çıktı. Daha sonra her geçen gün QSD ve YPJ savaşçıları tarafından bu ilişki resmi verilerle belgelendi. En son Türkiye bayrakları ve Türk askeri elbiselerinin Hol Kampı’nda bulundu. Bu konuda verilecek çok örnek var ancak en önemlisi IŞİD, Til Temir ve Aabûr kıyısındaki köylere saldırdığında Xabûr Nehri suyunu bıraktı. 23 Şubat 2015’in sabahında çete ve ölümden kurtulmak isteyen siviller nehir suyunun fazla bırakılması nedeniyle oluşan selden kaynaklı nehrin diğer tarafına geçemedi. Kuruyan nehirde bir gecede sel yaşandı. Siviller kendini kurtaramadı.

Xabûr Nehri kesintisinin tarıma etkisi

Til Temir ve köylerinde 103 bin 429 dönüm arazi var. Bunun 50 bin dönümü işgal altında ve 10 bin dönüm Til Temir Askeri Meclis güçleri ile Türkiye arasında ateş hattına düşüyor. Çiftçiler buraları ekemiyor. Bu topraklarda pamuk, arpa, buğday, karpuz, susam, ayçiçeği, mısır gibi çeşitli sebze ve meyvelerin ekimi yapılıyor. Buğday ve arpa kuyu sularıyla sulanıyor. Xabûr Nehri suyunun kesilmesi nedeniyle mahsuller önceki yıllara göre çok az ve zayıf.

Kuyu lisansları durduruldu

Til temir Tarım Kurumu’na göre 110 deniz kuyusu lisanslı ya da ruhsatlı. Yüzey sularının da ruhsatı devam ediyor. Öte yandan kuruma göre işgal edilen kuyular dışında toplam deniz kuyusu sayısı 146. Kuzey ve Doğu Suriye Tarım Kurulu’na göre kuyu lisansları Xabûr Nehri kuruduğu ve yağmur az yağdığı için durduruldu. Ancak daha önce 23 kuyu nehir kıyısında kazılmıştı.

Hayvancılık yüzde 75 geriledi

Aynı zamanda nehir suyunu kesintiye uğratılması, hayvancılık sektörünü de etkiliyor. Bu yıl hayvancılık yetiştiriciliği yüzde 75 azaldı. Çobanların hayvanlarını çok ucuza sattıklarına tanık olduk. Az su ve yeşilliğin olmaması çobanların bu kadar acı çekmesine neden oldu.

40 bin kişi laşmanya hastalığına yakalandı

Sadece, ekonomi, tarım ve hayvancılık zarar görmedi. Sağlık alanında da su kesintisi nedeniyle sorunlar yaşandı. Geçtiğimiz yıldan bu yana 140 bin kişi laşmanya hastalığına yakalandı. Bu kişiler hala tedavi görüyor.

Öte yandan avcılar da su kesintisinden şikayetçi. Nehir suyunun kesintiye uğratılması balık tutma ve beslemeyi de etkiliyor. Suyun temiz olmaması birçok balık türünün yok olmasına neden oldu. Balık avcılığı birçok kişi için geçim kaynağıydı. Ancak son yıllarda balıklarda büyük anlamda azalma yaşanıyor.

Xabûr Nehri üzerine yeni bir barajlamalar

Girê Spî ve Serêkaniyê’nin Türkiye ve ona bağlı çeteler tarafından işgal edilmesiyle birlikte doğa ve insanlara yönelik birçok hak ihlali yaşandı. Serêkaniye’nin işgalinin ardından Türkiye’ye bağlı çeteler, Serêkaniyê’nin doğusuna düşen Menacîr köyünde Xabûr Nehri üzerine bir set çekip, suyu kesti.

Xabûr Nehri'nden suyun akması veya Türkiye tarafından suyun serbest bırakılmasından başka bir çözüm yok.